Raadsakkoord beter dan coalitieakkoord?
Na een lange periode waarin het opstellen van een coalitieakkoord de standaard was na de verkiezingen, doet zich in gemeenteland een nieuwe trend voor. Steeds meer gemeenten kiezen voor een raadsakkoord. Maar wat is dat precies? En is een raadsakkoord echt beter voor het bestuur van jouw gemeente?
Coalitieakkoord
Over het coalitieakkoord staat niets in de wet, maar we zijn zodanig aan dit begrip gewend geraakt, dat velen van ons denken dat het zo hoort en niet anders kan. Na de verkiezingen zoeken een aantal partijen elkaar op, meestal in de beslotenheid van ‘achterkamers’. Deze partijen maken vervolgens afspraken met elkaar voor de komende regeerperiode. Die afspraken leggen ze vast in een akkoord en zijn leidend bij de beslissingen die ze in de daarop volgende jaren nemen. Kenmerkend voor een coalitieakkoord is dat een deel van de partijen hieraan deelneemt (de coalitie) en een deel niet (de oppositie). Met een dergelijk akkoord verzekert de coalitie zich van een meerderheid bij komende beslissingen en voorkomen ze verrassingen in het stemgedrag. Begrippen als fractiediscipline, coalitiedruk of coalitiedwang maken duidelijk dat het stemmen in lijn met een dergelijk akkoord lang niet altijd vrijwillig plaatsvindt.
“Over het coalitieakkoord staat niets in de wet, maar we zijn zodanig aan dit begrip gewend geraakt, dat velen van ons denken dat het zo hoort”
Natuurlijk is het coalitieakkoord er met een reden gekomen. Het coalitieakkoord neemt onzekerheden weg en geeft het college van burgemeester en wethouders houvast bij het voorbereiden van hun voorstellen richting de gemeenteraad. De belangrijkste reden is misschien nog wel het feit dat er gedurende de rit niet steeds opnieuw naar een meerderheid gezocht hoeft te worden bij ieder besluit dat genomen wordt. Er zijn echter ook nadelen. Een coalitieakkoord kan zodanig dichtgetimmerd zijn, dat daardoor de aanwezige creativiteit niet wordt benut. Het coalitieakkoord kan een dusdanig scherpe scheiding tussen coalitie en oppositie teweeg brengen dat er een wij-zij verhouding ontstaat, met onnodige polarisatie tot gevolg. En het coalitieakkoord kan voortschrijdend inzicht verstikken, want ‘we hebben het nu eenmaal zo afgesproken’. Zeker in een samenleving waarin de omstandigheden snel veranderen, kan een oude afspraak soms betere en actuelere oplossingen in de weg staan.
Raadsakkoord
Zoals het geldt in de landspolitiek, zo werkt het ook in de gemeentepolitiek. Ieder van de inmiddels circa 400 gemeenten had vroeger hun eigen coalitieakkoord en eigen coalitiepartijen. Maar stap voor stap groeide bij een aantal gemeenten de behoefte om los te komen van de genoemde nadelen. Het coalitieakkoord stond in hun ogen goed bestuur in de weg. Dus werd er gezocht naar alternatieven. Het coalitieakkoord op hoofdlijnen bijvoorbeeld, waarbij het effect van knellende detailafspraken werd opgevangen. Of het raadsakkoord dus, waarbij niet alleen de coalitie, maar de hele raad is betrokken. Inmiddels zien we het raadsakkoord terug in diverse varianten: het raadsakkoord in combinatie met een coalitieakkoord, een raadsagenda (i.p.v. een uitgewerkt akkoord) of de overtreffende trap, het maatschappelijk akkoord ofwel samenlevingsakkoord. Per verkiezing zien we dat er meer gemeenten voor een van deze nieuwe vormen kiezen. Op dit moment wordt het aantal gemeenten dat aan een raadsakkoord werkt geschat op 100, terwijl de teller na de verkiezingen van 2018 nog op circa 30 stond.
Nu kent volgens critici het raadsakkoord een nadeel: het zou de dood in de pot betekenen, omdat alles vooraf voor de hele raad wordt dichtgeregeld. Dat is uiteraard een perspectief dat niemand nastreeft. Ik heb het in de praktijk ook nog nergens zien gebeuren. Maar in theorie bestaat dit risico natuurlijk. Gemakkelijk te voorkomen overigens, door vooral geen eindeloze detailafspraken in een dergelijk akkoord op te nemen. Maar wat biedt het raadsakkoord dan wel? Een succesvol raadsakkoord geeft hoofdlijnen weer, waarin het college van B&W uitgangspunten ziet om met voorstellen te komen, waar de raad zich vervolgens over buigt.
“Er is veel kennis en kunde in de samenleving aanwezig, die door de aanpak van een raadsakkoord ruimte krijgt”
Onderlinge verschillen
Een succesvol raadsakkoord heeft de functie van een raadsagenda: welke onderwerpen wil de gemeenteraad de komende periode gaan bespreken en van een oplossing voorzien (en wie wil de raad daarbij betrekken)? Een succesvol raadsakkoord geeft ruimte voor onderlinge verschillen en debat. Een goed functionerende gemeenteraad haalt voordeel uit die onderlinge verschillen, want het eindresultaat wordt er beter van. Het hoeft geen punt te zijn als er wisselende meerderheden zijn. In het debat in de gemeenteraad wordt geluisterd, geleerd en gegund. Het belangrijkste voordeel van een raadsakkoord is waarschijnlijk dat de raad als geheel uitstraalt samen met de bevolking te willen besturen, in plaats van zich te richten op het onderlinge politieke spel. Per vraagstuk zoekt de gemeenteraad naar de beste manier om inwoners, organisaties en ondernemers te betrekken bij de vraagstukken die hen aangaan. Er is veel kennis en kunde in de samenleving aanwezig, die bij meer traditionele besluitvorming niet wordt benut, maar die door de aanpak van een raadsakkoord wel ruimte krijgt. Als dat uitdrukkelijk is uitgewerkt, wordt ook wel van een maatschappelijk akkoord gesproken.
Is er eigenlijk überhaupt een akkoord nodig? Waarom besturen we niet zonder akkoord? Per vraagstuk op zoek naar de beste oplossingen, in dialoog met relevante betrokkenen. Geen probleem hebben met wisselende meerderheden of met creatieve unanimiteit. Daar is veel voor te zeggen. De wet schrijft geen akkoord voor. Er zijn gemeenten die hun wethouders per advertentie werven, dus ook voor de benoeming van wethouders is een akkoord tussen partijen niet noodzakelijk. Kortom: als er onderling vertrouwen is – en er is vertrouwen in het oplossend vermogen van de samenleving – is het besturen zonder akkoord zeker mogelijk. Toch laat de praktijk zien dat, als een gemeente teveel stappen ineens zet, er nadien vaak sprake is van een paar stappen terug. In één klap de totale cultuur omgooien van gestold wantrouwen naar vitaal vertrouwen is erg veel van het goede. Vandaar dat er gelukkig tussenvormen bestaan. De combinatie van coalitie- en raadsakkoord is er één van. Het helpt om gedoseerde stappen te zetten op weg naar een meer open en transparante bestuurscultuur. Een bestuurscultuur waarin inwoners mee kunnen doen en waar zij vertrouwen in kunnen hebben, omdat dit vertrouwen ook aan hen gegeven wordt. Daarin ligt ongetwijfeld de werkelijke kracht van een succesvol raadsakkoord.
