Bestuur en wetgeving

Het burgerforum: kansen en valkuilen

FotoBigstockphoto

Het begrip burgerforum valt steeds vaker. Al is het alleen al doordat minister Rob Jetten in zijn brief van 4 juli jl. aan de Tweede Kamer voorstelt een burgerforum over klimaat en energie te organiseren. Maar wat is een burgerforum? En vooral, wat is ervoor nodig om het succesvol te laten zijn?

In de kern is een burgerforum eenvoudig. Een groep inwoners, groot genoeg om een dwarsdoorsnede te vormen van de bevolking, komt bijeen om zich te buigen over de oplossingen voor een maatschappelijk vraagstuk. Het burgerforum is op dialoog en overeenstemming gericht. Het is een democratische vorm die vaker in de geschiedenis is toegepast – zelfs gedocumenteerd in het oude Athene – en die recent in Ierland en Frankrijk navolging kreeg. In Ierland was het onderwerp de abortuswetgeving, in Frankrijk draaide het om klimaat- en milieuvraagstukken. In Nederland trok het idee van het burgerforum de laatste jaren de aandacht doordat in diverse gemeenten en provincies een burgerforum werd georganiseerd. Vaak gebeurde dat onder de naam G1000 met een open thema, hoewel in Enschede ‘vuurwerk’ het onderwerp was en in Noord-Brabant ‘de voedselketen’. Deze burgerfora hebben de lokale democratie van een flinke impuls voorzien in de richting van meer burgerzeggenschap. In zijn boek ‘Tegen Verkiezingen’ pleitte David van Reybrouck voor de invoering van deze burgerfora, als alternatief voor of aanvulling op het gekozen parlement. Recent kreeg dit pleidooi een vervolg met het boek van Eva Rovers ‘Nu zijn wij aan zet, oproep tot echte democratie’.

Er is een aantal uitgangspunten belangrijk voor een succesvol burgerforum:

1. De deelnemers van het burgerforum vormen een dwarsdoorsnede van de samenleving. Je wilt immers zo veel mogelijk zienswijzen en invalshoeken aan tafel hebben, zodat die allemaal meegewogen worden. Vandaar dat er voldoende mensen aan een burgerforum moeten deelnemen en dat de uitnodiging voor een burgerforum veelal door middel van loting gebeurt.
2. Het gaat erom oplossingen te bereiken via dialoog en niet door koste wat het kost gelijk te krijgen. Alleen daarom al is het een groot voordeel dat je inwoners in plaats van beroepspolitici bij elkaar zet. Inwoners tonen namelijk beter begrip voor elkaars inbreng; beroepspolitici zijn er nogal eens op uit zoveel mogelijk van hun gelijk binnen te halen.
3. De deelnemers van een burgerforum kunnen deskundigen uitnodigen als zij behoefte hebben aan informatie over feitelijkheden. Deze deskundigen nemen echter niet deel aan de afwegingen in het forum.
4. Een burgerforum komt pas goed tot zijn recht als het niet politiek wordt beïnvloed en de uitkomsten ervan door de volksvertegenwoordiging – mits financieel haalbaar – worden overgenomen. Het werkt averechts als de politiek in de uitkomsten gaat ‘shoppen’; als de politiek die zaken overneemt die van pas komen, maar andere naast zich neerlegt. In dat geval misbruikt de politiek het burgerforum en de deelnemers voelen dat feilloos aan.

“Het burgerforum heeft de potentie op diverse vraagstukken het politieke onvermogen te doorbreken”

Het punt van politiek misbruik – of zelfs politieke manipulatie – verdient extra aandacht als het initiatief tot een burgerforum door de politiek (of de minister) wordt genomen. Dit vergroot immers de kans dat er een politieke agenda achter zit. Het risico dat de politiek selectief met de uitkomsten omgaat en alleen die aanbevelingen overneemt die in hun straatje passen, is groot.

Een tweede aandachtspunt is de vraagstelling die een burgerforum meekrijgt. Een opdracht die vanuit de politiek wordt geformuleerd, zal immers al gauw politiek gekleurd zijn, of op zijn minst die indruk wekken. Door politieke kleuring wordt al gauw een deel van de maatschappelijke opvattingen buitengesloten. Dit is precies het tegenovergestelde van waar een burgerforum voor staat. Overigens valt dit te voorkomen door de opdracht aan het forum door de deelnemers zelf te laten formuleren.

Een derde punt van aandacht is de samenstelling van de groep. Het burgerforum moet breed en niet eenzijdig zijn samengesteld, laat staan door partijpolitiek beïnvloed. Zodra het forum eenzijdig is samengesteld (qua leeftijd, achtergrond, opleiding enzovoort), bestaat het risico dat niet alle mogelijke invalshoeken op tafel komen. Terwijl dit uitdrukkelijk wél wordt beoogd.

Kortom, als een burgerforum wordt georganiseerd, is het van belang deze aandachtspunten als randvoorwaarden te bewaken. Als dit niet gebeurt, kan het namelijk al gauw averechts werken, zeker in een gepolariseerd politiek landschap. Dan zijn we nog verder van huis en dat zou zonde zijn, want het burgerforum heeft de potentie om ook op vraagstukken als landbouwbeleid en migratie het politieke onvermogen te doorbreken.