Mooi mens, word geen robot!
De bestseller ‘Go Digital, Stay Human’ van futuroloog Christian Kromme is actueler dan ooit nu digitalisering zo snel terrein wint. Volgens Kromme is het niet de digitalisering die ons parten speelt, het zijn de hiërarchische organisatiestructuren. Die zorgen voor ongelijkheid, werkdruk en psychische klachten. Werken in multidisciplinaire teams is een goed alternatief. Krommes verhaal slaat aan bij bedrijven. Onlangs gaf hij een presentatie bij ingenieursbureau Royal HaskoningDHV.
Je zou bijna vergeten dat we zelf een keuze hebben. Hoe blijven we onze menselijke kanten trouw, terwijl we toch meegaan in de digitalisering? Hoe blijven we voelen en verbinden zonder door de digitalisering te worden overvleugeld? Hoe blijven we creatief scheppende individuen die het beste van zichzelf laten zien? Met dat verhaal reist futuroloog Christian Kromme de wereld rond. Tal van bedrijven en organisaties vragen hem zijn visie te geven op de digitalisering en hoe de mens zich daartoe verhoudt. Een alomvattende antwoord heeft hij niet. Maar als richtingaanwijzer komt Kromme op het juiste moment, want we staan op een keerpunt. Digitalisering kan een middel zijn om onze koers te bepalen.
Snapchat dismorfie
Het gaat hard. Trendwatcher Sander Duivestein liet er geen twijfel over bestaan in zijn websnack op 9 december voor T-Mobile. We gaan niet ‘naar’ een digitale wereld, we zijn al ‘in’ de digitale wereld.
De generaties Alpha en Z (geboren na 1985) zijn opgegroeid met internet. Zij denken, voelen en handelen anders dan alle generaties voor hen. Ze laten de algoritmes bepalen welke kleren ze moeten dragen en geven zich massaal over aan plastische chirurgie om hun fysieke uiterlijk aan te passen aan hun digitale identiteit (dit verschijnsel wordt ‘snapchat dismorfie’ genoemd).
“Digitale transformatie wordt gebracht als de grote vooruitgang, maar de negatieve effecten zijn duizelingwekkend en talrijk.
Zonder terughoudendheid lijken Alpha en Z zich over te geven aan het net gelanceerde metaversum van Mark Zuckerberg, waarin ze alles kunnen doen wat ze in de echte (achterhaalde?) wereld niet durven. Ze gaan verder dan we voor mogelijk hielden. In de game Fortnite gaat een virtuele Gucci-tas voor 2.400 dollar van de hand, terwijl de ‘echte’ in de PC Hooftstraat voor 1.400 euro te koop is. “Alles wordt maakbaar en manipuleerbaar”, aldus Duivestein. Neem een aandeel in fan tokens van Lionel Messi en word voor een klein stukje eigenaar van de dribbelaar van Paris Saint Germain. Wearables, pacemakers, digitale pillen en sensoren onder onze huid geven het Internet of Bodies (IoB) gestalte. Wie het tien jaar geleden had voorspeld, was voor gek versleten.
Privacy-issues
Ook ondernemers kunnen niet meer afwachten, vindt Duivestein. “Wees niet bang voor wat er op je af komt.” Dat betekent: investeren in tools en software voor communicatie, distributie, klantcontact, administratie, et cetera. De route lijkt al uitgestippeld en de urgentie om te digitaliseren wordt breed gedragen. Maar wordt die ook diep gevoeld? Dat is de grote vraag, voor bedrijven en voor individuele internetgebruikers. Digitale transformatie wordt gebracht als de grote vooruitgang, maar de negatieve effecten zijn duizelingwekkend en talrijk. Facebook wordt ervan beschuldigd jonge meisjes minderwaardigheidscomplexen en eetstoornissen te bezorgen. Uber laat algoritmes chauffeurs ontslaan zonder dat er een echte HR-manager aan te pas komt. Amazon trekt distributiepersoneel het vel over de neus en houdt vakbonden buiten de deur. Grote technologische en farmaceutische bedrijven zijn niet open over het gebruik van hun data, met alle privacy-issues van dien.
De Toeslagenaffaire mag in deze niet onbenoemd blijven. De Belastingdienst controleerde duizenden mensen met een dubbele nationaliteit strenger dan andere Nederlanders. Volgens Amnesty International schenden de algoritmes van de Belastingdienst de mensenrechten vanwege ‘etnisch profileren’, een vorm van discriminatie. Het is een rechtstreeks gevolg van de digitalisering. Daarom is het gepropageerde ‘veranderen of verdwijnen’ van de telecombedrijven veel te kort door de bocht.
Samen maken we gebruik van tools, software en platforms en samen moeten we bepalen hoe die ons kunnen dienen, met inbegrip van de ethische normen die we belangrijk vinden. Inspraak voor iedereen! Wat niet goed voelt, is ook niet goed.
Georganiseerde zwermen
Volgens Christian Kromme zijn veel aan de digitale transformatie gelieerde problemen terug te voeren op onze hiërarchische organisatiemodellen. “Hiërarchie is een heel onnatuurlijke manier om ons werk en leven te organiseren. Dat zie je in de politiek, de medische wereld en het bedrijfsleven, waar ongelijkheid hand in hand gaat met controledrang en winstmaximalisatie. Met extreme prestatiedruk en psychische klachten als gevolg. Toch zijn er goede alternatieven. In de natuur zien we hiërarchie tot vijftig individuen bij onder andere hyena’s, wolven, primaten en katachtigen. Wordt de groep groter, dan schakelt de natuur over op zwermen. Denk bijvoorbeeld aan scholen haringen of zwermen spreeuwen, die functioneren als één organisme.”
Op basis van zwermen bouwt Kromme met zakenpartner Evert Blijenberg een nieuw softwareplatform: OaaS (Organisations as a Service). Ze werken in multidisciplinaire teams samen met specialisten op het gebied van blockchain en kunstmatige intelligentie. De teamleden vullen elkaar aan qua vakkennis, betrokkenheid en persoonlijkheidsstructuur. Ze bouwen samen aan een nieuw type samenleving, waarin ongelijkheid niet meer bestaat. Volgens Kromme heeft de digitale technologie alles in zich om de mensheid naar een meer betekenisvolle toekomst te dirigeren. Zijn boek helpt organisaties en bedrijven ‘het dna van innovatie’ zelf te ontdekken en beter te begrijpen wanneer en waarom bepaalde technologische trends ontstaan en welke impact ze hebben op onze samenleving. Daarbij is de mens het uitgangspunt en de technologie dienend.
Scharrelruimte
Op 4 november gaf Kromme een presentatie tijdens een seminar bij ingenieursbureau Royal HaskoningDHV in Amersfoort. Strategisch adviseur Jan Reinout Deketh en innovatiemanager Carlita Vis waren erbij. Het seminar kreeg de naam van het boek (Go Digital, Stay Human), omdat Royal HaskoningDHV sterk inzet op digitalisering en een spin in het web wil zijn voor alle mensen in de bouwketen. In de extreem gefragmenteerde bouwsector, met tal van ketenpartners, stakeholders en belanghebbenden, moeten projectmanagers hun menselijke vaardigheden benutten om te kunnen excelleren. “Zij willen impact hebben op maatschappelijke uitdagingen rond energietransitie, duurzaamheid en verkeersveiligheid,” zegt Deketh. “Ze moeten met creatieve oplossingen komen en willen niet belemmerd maar geholpen worden door digitalisering. Wij ondersteunen dat volop.”
“Om hun talenten, creativiteit en kennis optimaal te benutten, hebben de projectmanagers een ‘sociaal-psychologisch veilige’ bedrijfscultuur nodig.
Royal HaskoningDHV bouwt onder meer bruggen, tunnels en sluizen. De projecten zijn te complex om vanuit één discipline te benaderen. Ook hier multidisciplinaire teams. “De teams kennen geen hiërarchie,” aldus Vis. “Onze mensen werken samen met klanten en partners.” Om hun talenten, creativiteit en kennis optimaal te benutten, hebben de projectmanagers een ‘sociaal-psychologisch veilige’ bedrijfscultuur nodig. Ze moeten de vrijheid voelen om te experimenteren en autonome beslissingen te nemen. “Wij noemen dat scharrelruimte,” zegt Deketh.
“Als onze mensen zich vrij voelen, gaan ze verbindingen leggen buiten de gebaande paden, buiten onze eigen organisatie en buiten de hiërarchie om. Dat is wat we willen. We nodigen hen uit zich kwetsbaar op te stellen, uit hun comfortzone te komen en nieuwe dingen uit te proberen. Met behulp van digitalisering.”
Burger denk mee!
De digitalisering brengt ons ongekende nieuwe mogelijkheden, maar kan tegelijkertijd onze ethische normen in gevaar brengen, ons levensgeluk op de proef stellen en ons belemmeren in ons werk. “Daar moet meer sturing op komen,” vindt Bart Wernaart van het lectoraat Moral Design Strategy van Fontys Hogescholen. “Deze nieuwe studierichting brengt de interactie tussen mens en techniek en de ethische lading van algoritmes in kaart.” Wernaart probeert samen met zijn studenten onze morele normen te ‘vangen’ en ten goede te gebruiken in het ontwerpproces van producten en diensten. “Het sleutelwoord is participatie. Gebruiker, burger en klant moeten veel nadrukkelijker meedenken en hun wensen kenbaar maken om te voorkomen dat de digitalisering hen gaat tegenwerken.”
Voor het bouwen van producten, diensten en platforms zijn multidisciplinaire teams heel geschikt. Zij kunnen een compleet beeld geven van alle relevante ontwikkelingen en snel met creatieve (digitale) oplossingen komen, die ook maatschappelijk geaccepteerd worden. Specialisten uit verschillende vakgebieden werken samen (met partners en gebruikers) op basis van betrokkenheid, gelijkheid en vertrouwen. Voor veel bedrijven is multidisciplinair samenwerken een gewaagd doel, omdat het de hiërarchie overstijgt. De teams doorbreken de grenzen van afdelingen, procedures en vaste afspraken. Het grote voordeel is dat ze snel en wendbaar zijn en vroegtijdig kunnen inspelen op de snelle veranderingen van vandaag de dag. Laat het de aanzet zijn voor een betekenisvollere wereld, waarin menselijke waardes worden gediend door de computer. En niet andersom.
