Empathie leren door debatteren
”Maar juf, hij beledigde de profeet, dan is het toch logisch dat hij vermoord werd?” Het is 3 november 2004, de dag nadat Theo van Gogh is neergestoken en doodgeschoten. Conny Ettema behandelt met haar klas het NOS Nieuws en kan haar oren niet geloven. Het zijn haar eerste weken op ‘Het Mozaiek’, een school in Arnhem waar kinderen uit veel culturen de klassen bevolken.
Conny is blij met haar baan op deze school, want ze wil graag bijdragen aan onderwijs in een multiculturele wijk. Terwijl ze geschokt voor de klas staat, razen gedachten en emoties door haar heen. Zo kun je dus ook denken. Sterker nog, de kinderen keken haar trouwhartig aan. Ter plekke weet ze haar gevoel opzij te zetten.
Ze wil ermee om kunnen gaan als mensen heel anders denken. En dat wil ze voor haar leerlingen ook. Conny besluit met de kinderen in gesprek te gaan. Niet vanuit haar standpunt of gelijk, maar om van beide kanten begrip voor elkaar te krijgen. Niet haar visie nutteloos opdringen, maar om alle mogelijkheden te bekijken en zo deze netelige, verdrietige gebeurtenis in een breed perspectief te zetten.
Op dat moment, realiseert Conny Ettema, ervaren leerkracht in hart en nieren, zich achteraf, wordt haar nieuwe passie geboren. Ze wilde ‘haar’ kinderen dieper laten nadenken en hen de mogelijkheid bieden zich in anderen in te leven. Ze wilde kinderen leren de wereld in een bredere context te zien.
Democratie
We leven hier in een democratie en dat betekent onder andere vrijheid van meningsuiting. Maar kun je dan gewoon maar alles zeggen? Sommige mensen vinden blijkbaar van niet. Uitleggen waarom je er zo over denkt, of waarom je die uitspraak doet, kan zaken verhelderen.
Leren debatteren betekent dat je jezelf grondig informeert zodat je kunt uitleggen waar je mening op gebaseerd is. Tijdens de lessen debatteren die Conny geeft op basisscholen leren kinderen zich in te leven in andere meningen. Zo wordt debatteren een wisselwerking, daadwerkelijke communicatie. Kinderen leren luisteren, inleven, meevoelen, nadenken, samenwerken en presenteren.
“Het is heel mooi te zien hoe verlegen kinderen vol uit de verf komen”
Nadenken
Conny werkt inmiddels 5 jaar aan en in haar eigen bedrijf ‘Iedereen debatteert.’ Door de maatregelen rondom Corona lag het even stil en ging ze terug naar de school waar het allemaal begon. Naast de projecten voor ‘Iedereen debatteert’ werkt ze daar nu meerdere dagen per week. Ze heeft aanvragen van basisscholen liggen en van een gemeente die een kindergemeenteraad heeft.
“Debatteren is leuk en uitdagend. Het zet leerlingen aan het denken over onderwerpen waar ze zich normaal gesproken misschien niet mee bezighouden. Met debatteren leren ze elkaar en de wereld beter begrijpen. Bovendien geeft het (durven) spreken hen zelfvertrouwen.” Daarnaast is debatonderwijs een actieve manier om de spreek- en luistervaardigheid te oefenen tijdens Nederlands. Het sluit aan bij de kerndoelen van Burgerschapsonderwijs en Maatschappijleer en het is een middel om op een actieve manier onderwerpen te bespreken bij vakken als Geschiedenis, Aardrijkskunde en Biologie. Denk bijvoorbeeld aan de evolutietheorie of de opkomst van het populisme.
“Het is heel mooi om te zien hoe verlegen kinderen vol uit de verf komen,” lacht Conny. “De haantjes beginnen vaak enthousiast te praten, maar struikelen omdat ze niet zo goed over de inhoud hebben nagedacht. Dieper nadenken voordat je iets zegt is een leerpunt. Maar het is ook van belang dat je snel reageert. Dat staat soms haaks op elkaar. In die gevallen leren kinderen samenwerken. Degene die aan het woord is, wordt bijgestaan door de groepsgenoten die even de tijd hadden om verder door te denken. Dat onderling helpen geeft een gevoel van veiligheid en schept een band.”
Kus voor oma
“Beeh, nee!” Benjamins hele lichaam kronkelt van afgrijzen. “Zielig voor je oma, man,” zegt Amid. “Ja, en zielig voor je moeder,” vult Safaa aan. “Dan krijgt zij ruzie met oma.” Het debatthema is of je oma een kus moet geven als ze op bezoek komt. Binnen de kortste keren is het een kakofonie van stemmen. Conny grinnikt. “Het thema slaat aan.” Even laat ze iedereen lawaaien. Dan vraagt ze de aandacht. De leerlingen hebben er zin in en kijken haar vol verwachting aan. Ze verdeelt ze in drie groepen: ”Jullie bij voor, jullie bij tegen en de rest is jury.”
De groep die er voor is oma te kussen, moet eerst bedenken waarom dat zo zou zijn. Een deel van die kinderen riep net nog tegen te zijn. Maar ja, nu moeten ze de stelling van alle kanten gaan bekijken en bedenken waarom ze voor zouden zijn. Hetzelfde geldt andersom voor de tegenstemmers. De jurygroep beoordeelt de motieven op inhoud en presentatie.
The Voice
De kinderen leven zich in. Het is ook een beetje toneelspel, omdat het niet hun eigen mening is. Dat haalt de emotionele druk eraf. Ze vinden het leuk en uitdagend. Het gaat erom het beste uit jezelf te halen. Om inleving ook. Samen denken en praten ze nu over een onderwerp waar ze normaal niet mee bezig zijn. Tijdens het debat komen ze, van de oma die gekust moet worden, op lichamelijke integriteit. Het gesprek gaat dieper en wordt aangejaagd door de berichtgeving over misbruik bij tv-programma The Voice. Van een onschuldig, wat lacherig onderwerp, is het opeens serieus geworden. Het krijgt de hele debatgroep (even) stil.
“Het grootste geheim zit in goed luisteren”
Verbinding
Wie kijkt naar de debatten van de Tweede Kamer krijgt er vaak een vervelend gevoel bij. Iedereen verkondigt zijn eigen standpunt en heeft weinig ruimte of behoefte om naar de anderen te luisteren. Zo wordt het eenrichtingsverkeer.
“Bij debatteren met kinderen gaat het juist om de leerpunten,” legt Conny uit. ”Verlegen kinderen leren om de gesprekspartners en jury aan te kijken. Belangrijk is ook om eerlijk je emoties te laten zien en bewust de juiste intonatie toe te passen. En dat is alleen nog maar het spreken. Het grootste geheim zit in goed luisteren. Wat zegt degene die aan het woord is? Waarom vindt die spreker dat en wat is de onderliggende emotie? Gaat het wel om wat er gezegd wordt? Zo leren kinderen zich te verdiepen in de zienswijzen van anderen. Daarmee ontstaat een verbindende factor in de samenleving.”
Taal
Tsja, en dan is er natuurlijk taal. “Tijdens de inhoudelijke debatten gaat het erom dat je anderen kunt laten meevoelen waarom jouw standpunt telt. Dat is belangrijker dan altijd het goede lidwoord zeggen. Bewijs daarvoor werd geleverd door alle keren dat basisschool ‘Het Mozaïek’ meedeed aan de landelijke debatteerwedstrijden. Maar liefst vier maal, in 2012, 2016, 2018 en 2019, werden leerlingen van deze school landskampioen.
Met hart en ziel zet Conny zich in voor ‘Iedereen Debatteert’. Om zoveel mogelijk leerlingen te bereiken, leidt ze andere leerkrachten op. Gedreven ontwikkelt ze leerlijnen, helpt schooltoernooien te organiseren en ondersteunt gemeentes bij gemeentelijke toernooien. “Debatteren is een kwestie van oefenen, van vaak doen. Scholen gaan er vaak creatief mee om en gebruiken de debatten om kennisvakken als bijvoorbeeld biologie of geschiedenis te verlevendigen. De leerstof wordt op die manier in de praktijk gebruikt. Daardoor voelt het niet als leren en blijft de stof veel beter in het geheugen zitten.”
Zelfvertrouwen, rijkdom en geluk
“Kinderen die leren daadwerkelijk te luisteren, die zich goed en met zelfvertrouwen kunnen uiten en hun keuzes verbaal kunnen verdedigen, hebben veel betere kansen in onze maatschappij. Dat zie je al bij sollicitaties. Als je dan ook leert je inleving te combineren met het opeisen van je eigen plaats en proactief op je eigen doelen af te gaan, dan heb je een mooi uitgangspunt voor een gelukkig leven,” aldus een bevlogen Conny Ettema.
