Democratisch Onderwijs: vrijheid kun je leren
De leukste en moeilijkste scholen van Nederland
Nederland – Een zestal kinderen van verschillende leeftijden jamt dat het een lieve lust is. De muzieklerares geeft het ritme aan. Soms stopt een van de muzikanten om een ander instrument te pakken. Intussen boren en timmeren ‘klusmannen’ luidruchtig met de muziek mee. Het geeft een extra dimensie. “Het is ‘geluidendag’,” verduidelijkt Dorine Beijert, initiatiefnemer en eigenaar van Democratische school ‘de Vuurvlinder’ in het Drentse Nieuw-Buinen. Na een kleine twee uur musiceren ruimen de muzikanten alles netjes op en slaan nu zelf aan het klussen. Ze kiezen een klusje van de lijst met nog openstaande opruim- en schoonmaak klusjes en gaan daar ijverig mee aan de slag.
“De studenten kiezen een manier van leren die bij hen past. Meestal zijn het combinaties van zelfstudie, onderzoek via internet, spelletjes spelen, vrijwilligerswerk doen, projecten maken, musea bezoeken, reizen, gesprekken voeren, luisteren naar elkaars wijsheid, ontdekkingen en ervaringen.”
De school in het Drentse Nieuw-Buinen bestaat in haar vorm als democratisch onderwijs inmiddels negen jaar en Nederland telt inmiddels veertien democratische scholen. “Eerst kwamen hier vooral kinderen die het op andere scholen goed niet redden,” vertelt Beijert.”Nu komen er steeds meer gezinnen die zich echt aangesproken voelen door de visie.
Kinderen willen graag leren
‘De Ruimte’ in Soest is een van de bekendste democratische scholen. ”Kinderen willen graag leren,” zegt Margo Bruins, initiatiefnemer en staflid. “Bij ‘De Ruimte’ beslissen ze zelf hoe, wat, wanneer en met wie ze hun schooltijd doorbrengen, over welke interesses ze meer willen leren en hoe ze zich voorbereiden op hun latere leven. Leren hoeft niet persé door lessen te volgen. De studenten kiezen een manier van leren die bij hen past. Meestal zijn het combinaties van zelfstudie, onderzoek via internet, spelletjes spelen, vrijwilligerswerk doen, projecten maken, musea bezoeken, reizen, gesprekken voeren, luisteren naar elkaars wijsheid, ontdekkingen en ervaringen.”
Gamen wordt saai
Het fijne van deze school is dat er altijd medestudenten zijn om mee te brainstormen en dat de leraren je helpen om te leren wat je graag wilt leren.
”Ik was helemaal vastgelopen op de middelbare school, voordat ik hier bij ‘De Ruimte’ kwam,’ kijkt Mika (20 jaar) terug.
Als leerlingen van een andere school komen, krijgen hun ouders een ontscholingscursus van drie avonden om anders te kijken naar opvoeding en onderwijs. De leerlingen zelf hebben gemiddeld een jaar nodig om te ‘ontscholen’.
Mika schiet in de lach. “Ik heb drie of vier jaar nodig gehad om weer bij mijzelf te komen. Wat ik in die tijd deed? Elke dag een beetje gamen en met vrienden socializen.”
Over de vraag of gamen niet verslavend is, moet hij even nadenken. ”Ja,” begint hij aarzelend, om dan resoluut door te pakken. “Gamen is op zich wel verslavend, maar er komt een moment dat je er genoeg van hebt. Dat het saai wordt.” Hij haalt zijn schouders op en vervolgt: “Ik kreeg interesse in coderen en daardoor in Industrial Design. Leuk om tastbare dingen aan te sturen met een zelf ontworpen software programma. Op dit moment werk ik alleen met Arduino, een open-source product in hard- en software. Daar wil ik eerst alles van weten.“
Mika is heel blij met de onderwijsvorm die hem letterlijk de ruimte heeft gegeven om uit te vinden wat hij wil. Voor volgend schooljaar is dat een bachelor Product Design aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht.
“Het fijne van deze school is dat er altijd medestudenten zijn om mee te brainstormen en dat de leraren je helpen om te leren wat je graag wilt leren.”
Samen
”Wij zijn de leukste en moeilijkste school van Nederland,” meent Margo Bruins. “Studenten leren hier, al op jonge leeftijd, zich te organiseren. Als ze iets willen dan moeten ze het plannen.” Ze legt het uit: ”Als jij Nederlands wilt leren, maar de leraar is al bezet, dan stopt het. Kwestie van vooruit afspraken maken. Studenten leren hier al vroeg waar de grenzen van hun vrije ruimte liggen. Ze leren plannen, aanpassen, overleggen en compromissen sluiten. Zo vormen ze zichzelf tot sociale mensen die zelf beslissen hoe ze hun doelen gaan bereiken. En ze leren de verantwoordelijkheid daarvoor te nemen.”
Samen is een sleutelwoord in democratisch onderwijs. Zo zijn de leerlingen samen verantwoordelijk voor allerlei taken waardoor de school kan functioneren. Er zijn scholieren die de pr regelen, andere verzorgen de dieren op de dierenboerderij, die onderdeel is van de school. “Of ze maken de lunch klaar in de schoolkantine. Iedereen op school is deel van de gemeenschap. Ze nemen samen beslissingen, lossen problemen in speciale kringen onderling op en voeren alles wat nodig is om de dagelijkse gang van zaken te laten lopen gezamenlijk uit.”
Vertrouwen
Het klinkt eenvoudig maar het systeem vergt veel vertrouwen van ouders in hun kinderen en in de school. De onderwijsinspectie houdt toezicht in overleg met de schoolbesturen. Maar omdat het systeem buiten de reguliere toetsen en leerplannen valt, het curriculum genoemd, moet het zichzelf financieel bedruipen. De ouders bekostigen het onderwijs door een maandelijkse bijdrage. “De ouders moeten echt heel bewust kiezen voor ons onderwijs,” legt Margo Bruins uit. ”Als zij toch leerresultaten willen zien, zoals ze gewend waren van het reguliere onderwijs, dan komt het kind klem te zitten tussen de school en de ouders. In dat geval nemen we de kinderen niet aan als leerling.”
Paardengame
Studenten bij democratische scholen leren vaak door de dingen die ze leuk vinden. “Ik ben bezig met een groot online project om zelf een paardengame te maken,” vertelt Lizanne (11 jaar). Ze is student van ‘de Vuurvlinder’ en heeft een weekplanning en een leerplan dat ze zelf heeft opgesteld. “Rekenen hoeft even niet, lezen wel en ik wil graag creatief bezig zijn en bakken. Met de ‘geluidendag’ deed ik spontaan mee, dat had ik niet gepland.”
Haar grootste project is een online game die ze zelf bouwt, met Rox software studio. “Dat is in het Engels. Ik geloof dat het ook wel in andere talen kan, maar mijn Engels is goed genoeg.” Lizanne borrelt over van enthousiasme als ze praat over haar game. “Ik had altijd al belangstelling voor paarden en nu heb ik echt een studie naar paarden gedaan. Die kennis heb ik nodig om meer te weten over paardenverzorging en paardrijden en hoe ze het beste kunnen racen.” En dan, verlangend: ”Misschien mag ik volgend jaar wel echt op paardrijden.”
Als Lizanne weer naar het atelier loopt, zegt Dorine Beijert: “Doordat ze rekenen, lezen, Engels, biologie en programmeren nodig heeft voor haar game leert ze zonder dat het zo voelt. Als kinderen echt mogen leren waar ze interesse in hebben dan gaan ze supersnel door de stof heen. En leren ze meer.”
Wij zijn de maatschappij
Wie democratische onderwijs volgt, kan zelf kiezen voor een diploma of een andere manier van uitstroom. Voor het verlaten van de school tonen de studenten bij de schoolgemeenschap aan dat ze klaar zijn voor de volgende stap in de maatschappij. Daarbij gaat het niet alleen om kennis, maar om ook om persoonlijke vaardigheden.
Op de vraag of democratisch onderwijs aansluit bij de maatschappij van de toekomst, gaan de wenkbrauwen van Margo Bruins omhoog.
Wij als mensen samen zíjn de maatschappij.
Ze is deze, haar, vorm van onderwijs met hart en ziel toegedaan. Bruins heeft vanaf het begin helpen opbouwen, heeft ervoor gestreden. En houdt daarbij een open blik. ”Met de onderwijsinspectie hebben we een goede band. Ze geven ons raad vanuit hun enorme ervaring en andersom vinden zij het interessant om te zien wat er bij ons gebeurt.” Om daar relativerend aan toe te voegen: “Wat wij doen is een bedenksel. In Nederland kun je dan je eigen school oprichten. Dat is mooi. Wat wij nu regulier onderwijs noemen was ook bedacht. Niet meer en niet minder.”
Noot van de redactie: Wie meer wil weten over democratisch onderwijs en haar scholen, zie https://www.democratisch-onderwijs.nl
