Ziek van windmolens: een groeiend probleem
Terwijl de overheid en de politiek zich het vuur uit de sloffen lopen om zoveel mogelijk windmolens te realiseren, heeft een groeiende groep Nederlanders last van het lawaai dat windmolens produceren. Ze worden figuurlijk en soms zelfs letterlijk ziek van de lage en fysiek voelbare bromtonen die de kopjes in de kast doen rinkelen.
Overal waar windmolens staan berichten lokale media over geluidshinder en het aanhoudende gevecht van omwonenden tegen de overheid om erkenning van hun problemen. In de gemeente Hollands Kroon, in de kop van Noord-Holland, zijn dat bijvoorbeeld Wim en Carolien Luiken. De Luikens wonen tussen twee windmolens in, die gezamenlijk soms zoveel lawaai produceren ‘dat je er bang van wordt’, tekende de nieuwssite nhnieuws.nl uit hun mond op.
De Luikens bewegen hemel en aarde om de molens weg te krijgen, maar tot dusver zijn hun pogingen tevergeefs. De molens ‘voldoen aan de eisen’, vindt de gemeente en kreeg daarin van de rechter gelijk. Dat betekent niet dat het echtpaar bij de pakken neer gaat zitten. “Windmolens worden er overal doorgedrukt,” vertelde Wim Luiken in 2018 in een interview met het Noord-Hollands Dagblad. “Kijk maar naar de Wieringermeer. Maar ik laat niet over me heen lopen. Ik pak alle juridische mogelijkheden aan die ik heb.”
Groeiend probleem
RIVM becijferde in 2019 dat een slordige zevenduizend Nederlanders in eenzelfde situatie verkeren als de Luikens. Ze zitten dag-in-dag-uit in het gebrom van windmolens. Omdat windmolens als paddenstoelen uit de grond schieten, zal dat aantal inmiddels al een stuk hoger zijn. Het zal nog hoger worden, als windmolenparken de bebouwde kom van megasteden als Amsterdam naderen.
In het progressieve Amsterdam ijveren met name GroenLinkse politici al jaren voor een uitbereiding van het windmolenpark. Die moet onder meer in het Havengebied gaan plaatsvinden. Artsen en bewoners maken zich zorgen over de gevolgen en na protesten besloot de verantwoordelijke wethouder in 2021 dat een kleine expertgroep de gemeente over de plannen zou gaan adviseren. De artsen en omwonenden mochten één deskundige in de expertgroep laten plaatsnemen.
Die deskundige was arts, epidemioloog en publicist Dick Bijl. Bijl was al vertrouwd met de windmolenproblematiek. In 2021 had hij voor artsencollectief WindWiki een uitgebreide literatuurstudie gedaan naar de gezondheidseffecten van windmolens. WindWiki is geen tegenstander van windmolens en groene energie, maar vraagt zich wel af of de overheid en de voorvechters van windmolens voldoende rekening houden met de gezondheidseffecten van windtechnologie.
“Veel mensen zitten dag-in-dag-uit in het gebrom van windmolens”
Slechte kwaliteit
Nederlandse overheden baseren zich, als het gaat om de gezondheidseffecten van windmolens, op het RIVM-rapport ‘Gezondheidseffecten van windturbinegeluid’ uit 2020. Voor WindWiki las Bijl dat rapport, inclusief alle onderzoeksrapporten, studies en abstracts waarop het was gebaseerd. Hij was niet onder de indruk.
“Het rapport was om te beginnen niet gebaseerd op al het recente onderzoek,” vertelt Bijl. “Bovendien gebruikten de samenstellers van het rapport nogal wat materiaal dat niet was ‘peer-reviewed’ en uitsluitend was gepresenteerd op congressen en symposia.” Veel van het gebruikte onderzoek dat wél voldeed aan de wetenschappelijke criteria was observationeel. In die studies hadden onderzoekers de gezondheid van grote groepen mensen die in de buurt van windmolens wonen vergeleken met die van mensen op een andere plaats. “Er zitten veel haken en ogen aan dit type onderzoek,” zegt Bijl. “Er sluipen makkelijk allerlei elementen in waardoor de uitkomsten onbetrouwbaar worden.”
Hartaanvallen
Er zijn wel observationele studies die grondig zijn opgezet en uitgevoerd. Een bekende naam in het windmolencircuit is die van Aslak Poulsen, een Deense onderzoeker die in 2018 aantoonde dat het vertoeven in windmolenherrie bij mensen die al een cardiovasculaire aandoening hebben de kans op een hartaanval of een beroerte licht verhoogt. Goed, het gaat om een kleine groep en de verhoging van de kans is in de grootte van enkele tientallen procenten. Maar als duizenden mensen blootstaan aan windmolengebrom, dan zou het zomaar kunnen dat kwetsbare individuen het loodje leggen.
“Een logische conclusie zou zijn dat meer en vooral beter onderzoek nodig is, voordat we windmolens bij woningen gaan neerzetten,” zegt Bijl. “Maar het RIVM-rapport concludeert iets anders.” RIVM erkent dat mensen last kunnen hebben van windmolens en dat de chronische stress die daarmee gepaard gaat ongezond is. Maar ‘voor andere gezondheidseffecten, zoals slaapverstoring, slapeloosheid, hart- en vaatziekten en mentale effecten is er geen verband met geluid van windturbines aangetoond’.
Hinder ondervinden van windmolens is vooral een psychologisch proces, aldus RIVM. Het probleem laat zich dan ook goed verhelpen met psychologische trucs, zoals het betrekken van mensen bij de plaatsing van windmolens. “Er is ook Amerikaans onderzoek waarin het geven van geld aan mensen in de buurt van windmolens hinder zou moeten wegnemen,” zegt Bijl.
Bijl vreest dat de negatieve gezondheidseffecten van windmolens wel eens groter kunnen zijn dan de onderzoeksrapporten aangeven. Blootstelling aan geluidsbronnen als drukke wegen, treinen en vliegvelden kan op de langere termijn leiden tot een verhoging van de bloeddruk, een verminderde kwaliteit van de slaap, concentratie- en geheugenproblemen en irritatie. Kinderen die opgroeien met lawaai presteren minder goed op school. De kans is levensgroot aanwezig dat diezelfde problemen ook spelen bij omwonenden van windmolens. Daarnaast kunnen windmolens misschien de gezondheid aantasten op een manier die we nog niet goed kennen. Een punt van zorg is bisfenol-A, een stof die aanwezig is in de bladen van de windmolens. Volgens schattingen van WindWiki komt de stof door de inwerking van elementen in onverwacht grote hoeveelheden vrij. Bisfenol-A verstoort de werking van hormonen.
“Er is niks mis met groene energie, maar het moet natuurlijk niet ten koste gaan van de gezondheid van mensen”
Megawatts of gezondheid
Zo onduidelijk als de gezondheidseffecten van windmolens nog zijn, zo onmiskenbaar is dat strengere normen economische gevolgen zullen hebben. In het in 2009 verschenen RIVM-rapport ‘Evaluatie nieuwe normstelling windturbinegeluid’ leggen de samenstellers dat keurig uit. Op dit moment vindt de Nederlandse overheid het acceptabel als windmolens bij omwonenden overdag een geluidsblootstelling van 47 decibel veroorzaken. ’s Avonds moet dat 41 decibel zijn. Voor wat betreft geluidshinder en gezondheid zou die maximale geluidsbelasting beter 40 decibel kunnen zijn, staat in dat rapport. De consequentie daarvan zou zijn dat er in Nederland maar ruimte is voor een beperkt aantal windmolens, waardoor windmolens maximaal 7000 megawatt aan energie kunnen opwekken. Door het oprekken van de grens naar 45 decibel zou het maximale aantal windmolens en dus ook de maximale hoeveelheid op te wekken energie, drie tot vier keer groter worden.
Onafhankelijke wetenschappers, zoals de Leidse audioloog en klinisch fysicus Jan de Laat, schatten de veilige geluidsbelasting voor omwonenden van windmolens in op 35 decibel. In Denemarken mag de maximale geluidsblootstelling door windmolens binnenshuis zelfs niet hoger zijn dan 20 decibel. Nederlandse beleidsmakers, politici en experts van allerhande bureaus leggen dat echter naast zich meer en kijken vooral naar de belangen van de sector.
Die instelling deed Dick Bijl besluiten in februari 2022 uit de expertgroep te stappen. “Men wilde absoluut geen inhoudelijke, wetenschappelijke discussie en de reden laat zich raden,” verzucht hij. “De twee collega-experts, de voorzitter en het secretariaat wilden maar één kant op en dat was komen tot een advies dat de bouw van meer windmolens groen licht gaf. Het was een schertsvertoning.”
Bijls verzoek om ook artsen als Jan de Laat in de groep toe te laten, of op z’n minst naar hen te luisteren, was aan dovemans oren gericht. “Artsen hebben alleen verstand van hun eigen patiënten,” luidde het argument. Met eenzelfde nonchalance veegde de groep Bijls voorstel van tafel om eerst eens goed te onderzoeken hoeveel last en gezondheidsschade de bestaande windmolens precies veroorzaken, vooral bij kinderen. “Zoiets doe je met medicijnen,” kreeg Bijl te horen. “We hebben het nu over windmolens.”
De expertgroep heeft inmiddels een vervanger gevonden en heeft zijn werkzaamheden hervat. De groep zal ongetwijfeld het groene licht gaan geven voor de bouw van nog meer windmolens. Bijl houdt zijn hart vast voor de gevolgen voor de Amsterdammers. “Er is niks mis met groene energie,” zegt hij. “Maar hoe mooi en belangrijk groene energie ook is, het moet natuurlijk niet ten koste gaan van de gezondheid van mensen die in de buurt van windmolens wonen. En dat gaat straks waarschijnlijk toch gebeuren.”
