Steeds meer superrijken hebben een ‘apocalypse-verzekering’: maken zij zich terecht zorgen over de ineenstorting?
Al jaren zijn er tekenen dat een survival of the richest gaande is. Ze verzekeren zich tegen een naderende apocalypse. Maken zij zich terecht zorgen? Ja, zeggen onafhankelijk onderzoekers Pablo Servigne en Raphaël Stevens die waarschuwen voor de ineenstorting van onze huidige industriële beschaving, maar die tegelijk – net als wij – wijzen op de kansen om het anders te gaan doen.
Uit een betrouwbare anonieme bron vernemen we dat nogal wat rijke landgenoten de jongste tijd in alle stilte de nodige formaliteiten aan het vervullen zijn om Zwitsers staatsburger te worden. Dit om op die manier aan de grijparmen van de Belgische staat te ontsnappen als die zijn torenhoge schulden niet meer kan betalen.
Het is een zoveelste teken van de survival of the richest.
De tech-elite heeft een plan om de apocalypse te overleven: ze willen ons achterlaten is te lezen op de flaptekst van Douglas Rushkoffs boek Survival of the Richest: Escape Fantasies of the Tech Billionaires. Het boek opent met een veelzeggend verhaal: voor een bedrag dat gelijk staat aan een derde van zijn jaarsalaris als professor vliegt Rushkoff naar een luxueus resort om vijf ultravermogende mannen te adviseren over hoe ze de ineenstorting van de beschaving kunnen overleven.
Ze denken daarbij onder meer aan robots als persoonlijke lijfwachten.
“”Het is opvallend maar niet onverwacht,” zo schrijft Rushkoff, “dat ze hun macht en rijkdom niet zien als een hulpmiddel of hefboom om de apocalypse af te wenden, maar vooral om nog meer in te zetten op technologie.
Ze zijn ervan overtuigd dat technologie op de een of andere manier de wetten van de fysica, de economie en de ethiek zal breken, zodat ze kunnen ontsnappen aan de ondergang van de beschaving die ze zelf aan het creëren zijn.”
Apocalypse-verzekering
Het boek van Douglas Rushkoff is niet het eerste dat vertelt over de survival of the richest. In 2017 publiceerde The New Yorker een artikel over hoe de superrijken zich voorbereiden op doomsday, de dag des oordeels. De dag waarop alles ineenstort. Het artikel start met het verhaal van de dan 33-jarige Steve Hoffman, CEO van Reddit, die bijziend is en zijn ogen heeft laten laseren. Omdat, zo vertelt de Reddit-CEO aan journalist Evan Osnos: “Als de wereld eindigt – en zelfs als die niet eindigt, maar we in problemen verkeren – dan wordt het problematisch om aan contactlenzen of een bril te geraken. Zonder hen, ben ik verloren.”
Hoffman schat dat meer dan de helft van zijn collega-miljardairs in Silicon Valley een ‘apocalypse-verzekering’ heeft in de vorm van een toevluchtsoord binnen of buiten de Verenigde Staten. Ze kopen landingsbanen en boerderijen in Nieuw-Zeeland. In privégroepen op Facebook wisselen rijke survivalists tips uit over gasmaskers, bunkers en locaties die veilig zijn voor de effecten van klimaatverandering. Survivalists worden deze Doomsday Preppers, aan wie National Geographic zelfs een serie wijdde, ook wel genoemd.
Op Osnos’ vraag waar ze dan bang voor zijn, antwoordt Hoffman: “Dat verschilt, maar velen maken zich zorgen dat als artificiële intelligentie een groot deel van het werk overneemt – en gezien de recente doorbraak van Chat GPT is dit thema vandaag meer brandend actueel dan in 2017 – dat een weerslag heeft op Silicon Valley: gaat het land zich dan keren tegen de rijken? Keert zich dat tegen technologische innovatie? Gaat dat maatschappelijke verstoring veroorzaken?”
De hooivorken komen
Het inkomen van de meeste mensen is de laatste decennia nauwelijks gegroeid, stelt Ray Dalio, de oprichter van hedgefund Bridgewater Associates en wiens vermogen op bijna 18 miljard dollar wordt geraamd, vast in een artikel op LinkedIn. Dat de inkomensgroei stagneert, draagt bij aan zijn idee dat het systeem stuk is: “Er is steeds meer geld nodig voor het betalen van pensioenen en de zorg, terwijl de mensen van wie dat geld moet komen niet genoeg hebben om aan hun eigen verplichtingen te voldoen”, zo schrijft hij.
Die groeiende kloof draagt volgens hem een existentieel risico in zich. Het verzwakt de economie – waarbij Dalio enkel kijkt naar die van de Verenigde Staten – en leidt tot conflict. Een existentieel risico dat zich uiteindelijk tegen de elite zal keren, vreesde Nick Hanauer al in 2014. Zijn veelbekeken TEDtalk heeft de veelzeggende titel: ‘Ben op je hoede mede-plutocrats, de hooivorken komen eraan’.
Ongelijkheid op zich is volgens hem niet het probleem: “Een beetje ongelijkheid is nodig om een kapitalistische democratie goed te laten functioneren. Het probleem is dat de ongelijkheid nog nooit zo hoog is geweest als vandaag en de kloof wordt elke dag groter.” Maar, zo waarschuwt Hanauer: “Als welvaart, macht en inkomen zich blijven concentreren aan de tippy top’ zal onze samenleving van een kapitalistische democratie veranderen in een ‘neo-feodale rentier’ samenleving, zoals het Frankrijk uit de 18de eeuw van voor de revolutie”.
En, de periode waarin we nu leven, is vergelijkbaar met een revolutionair tijdperk als de Franse revolutie, zo maakt economiefilosoof Rogier De Langhe duidelijk in Disrupt Jezelf, het boek dat ik samen met Elke Leyman schreef. En dus had de onepercenter Hanauer reeds in 2014 een boodschap voor zijn mede-plutocraten en zillionaires: “Wakker worden! Het kan zo niet blijven duren. Als we de opvallende economische ongelijkheid in onze samenleving niet oplossen, zullen de hooivorken ons komen halen. Dat is geen kwestie van ‘of’, maar ‘wanneer’”.
Het is volgens J.P. Morgan Chase CEO Jamie Dimon inderdaad overduidelijk dat een groot deel van de Amerikanen achterblijven. Ze kunnen zich geen onverwachte rekening, hoge medische kosten of een dure autoreparatie veroorloven. Dichter bij huis is dit ook het signaal dat de Gele Hesjes afgeven. En die signalen zijn alleen maar sterker geworden sinds de coronacrisis en sinds de energieprijzen door het dak gingen. Met andere woorden: de kloof tussen arm en rijk groeit. Die kloof zal enkel blijven groeien als we er niets aan doen, erkende Warren Buffett in 2019, dus nog vóór de coronacrisis.
Ongelijkheid kan tot een ineenstorting leiden
Ach ja, als je geld hebt, kan je gekke dingen doen. Of is het doemdenken van de superrijken van Silicon Valley zo gek nog niet en maken ze zich terecht zorgen over de effecten van ongelijkheid en klimaatverandering? Nou en of hun zorg terecht is, betogen Pablo Servigne en Raphaël Stevens, auteurs van Comment tout peut s’effondrer, dat in het Nederlands de titel ‘Hoe alles ineen kan storten’ zou krijgen.
En ongelijkheid kan tot een ineenstorting leiden. In hun boek haalt het tweetal daarvoor het HANDY-model (Human and Nature Dynamics) aan. Deze door de NASA gefinancierde studie toont aan dat maatschappijen waarin ongelijkheid heerst, sneller ineenstorten dan maatschappijen die gelijkheid nastreven. In de samenlevingen waarin ongelijkheid heerst neemt ook opzichtige consumptie toe, waarbij zowel armen als rijken onzinnige aankopen doen om hun status te verhogen dan wel te bevestigen.
Het HANDY-model toont volgens Servigne en Stevens ook aan dat de rijke klasse de arbeidersklasse kan vernietigen door ze steeds meer uit te buiten. Daarover vertelden ze in een interview met Bastamag: “Vreemd genoeg beantwoordt dit aan het bezuinigingsbeleid dat momenteel wordt gevoerd en dat de overlevingscapaciteit van de allerarmsten beperkt.
Doordat ze de rijkdommen opstapelt, zal de rijke elite de ineenstorting pas na de allerarmsten ondergaan. Dat verblindt haar en zorgt ervoor dat ze de situatie blijft ontkennen.”
