Nederland heeft steeds meer psychologen nodig
Lockdowns werkten sterk in op de psyche van jongeren, aldus de Volkskrant. Volgens onderzoek van het Trimbos-instituut was de impact van de coronacrisis op het werk en welzijn van professionals voor psychische hulp fors. Maar na het verdwijnen van de pandemie stabiliseerde de vraag naar psychische hulp niet. Deze nam zelfs onvoorstelbaar toe. Op iedere website van een Nederlandse psycholoog vind je wel een knop ‘Wachtlijst’. Heeft deze groei misschien ook te maken met een toenemend wantrouwen in degenen die voor het landsbelang verantwoordelijk zijn? Met nationale mentale ontreddering als resultaat? Een verkenning.
Mentale gezondheid in eerste helft 2021 op dieptepunt
In de eerste twee kwartalen van 2021 was 15 procent van de bevolking van 12 jaar of ouder psychisch ongezond, aldus CBS-onderzoek. Dit bevestigde de cijfers van het Trimbos-instituut naar de impact van de pandemie. Dit percentage is sinds 2001, het jaar waarin het CBS de mentale gezondheid begon te monitoren, niet zo hoog geweest. Het CBS meet de mentale gezondheid in de jaarlijkse Gezondheidsenquête aan de hand van een vragenlijst waarin vijf aspecten aan de orde komen: somberheid, zenuwachtigheid, in de put zitten, rust en kalmte en gelukkig zijn.
Jongvolwassenen waren het vaakst psychisch ongezond; het percentage dat zich neerslachtig en somber voelde, lag bovendien hoger dan voorheen. Ook gaven vier op de tien jongvolwassenen aan somberder te zijn dan vóór de coronacrisis. Dit meldt het CBS op basis van nieuwe cijfers uit de Gezondheidsenquête. In de publicatie Ervaren impact corona op mentale gezondheid en leefstijl zijn de gegevens uit deze enquête nader geanalyseerd.
vooral vaker stress bij verandering weksituatie
Werkenden waarbij de werksituatie veranderde door de coronacrisis – het gaat dan om thuiswerken, minder of juist méér werken – voelden zich vaker eenzaam, angstig, somber of gestrest dan in de periode ervoor, in vergelijking tot werkenden bij wie de werksituatie niet veranderd was (zie deze maatwerktabel).
In de verandering van stress bij werkenden is veel variatie. Personen die tijdens de coronacrisis meer gingen werken, waren vooral gestrester: 39 procent tegen 19 procent van degenen bij wie het werk niet veranderde. Zij die tijdens de crisis thuis of minder gingen werken, waren ook vaker gestrest dan vóór de crisis. Tegelijkertijd was er onder hen ook een kleine groep die juist minder stress ervoeren, zijnde 11 procent van de thuiswerkers.
“In 2022 had ruim een kwart van de Nederlandse volwassenen een psychische aandoening, een absoluut dieptepunt in onze geschiedenis. Dat zijn 3,3 miljoen mensen”
het trimbos-instituut luidt noodklok in december 2022
In 2022 had ruim een kwart van de Nederlandse volwassenen een psychische aandoening, een absoluut dieptepunt in onze geschiedenis. Dat zijn 3,3 miljoen mensen. Het aantal volwassenen met een angststoornis, depressieve stoornis of stoornis in het gebruik van alcohol en drugs is de afgelopen twaalf jaar sterk gestegen, aldus het Trimbos-instituut op deze website.
Twaalf jaar geleden ging het slechts om minder dan een op de vijf volwassenen met een psychische aandoening, in plaats van de huidige 26 procent. Bekijk hier alle cijfers. Afgelopen jaar had 15 procent een angststoornis, 10 procent een depressieve stoornis en 7 procent een stoornis in het gebruik van alcohol of drugs. Bij een stoornis in middelengebruik gaat het om de gevolgen die gebruikers van alcohol of drugs ervaren. Denk daarbij aan controleverlies en verminderd functioneren zoals tekortschieten op werk, tijdens studie of thuis.
is corona overheidsbeleid een verklaring voor de toename van mentale klachten?
Als je zoekt naar de mogelijk negatieve effecten van (corona) regeringsbeleid op de mentale gezondheid van de bevolking in de gangbare media, vind je weinig substantieels. Wel verscheen er al in juli 2020 een rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau over de Verwachte gevolgen van Corona voor de Psychische Gezondheid.
Het rapport stelt dat de overheid vooral gericht is op het bestrijden van de directe fysieke en economische schade, maar niet op de mentale gevolgen van alle ingrepen die zij tegen het virus bedacht. Een citaat: “Er zijn signalen dat ook andere groepen extra kwetsbaar zijn als gevolg van de maatregelen. Dat zijn bijvoorbeeld mensen in wooninstellingen die geen of minder bezoek mogen ontvangen en hun naasten, mensen die niet naar de dagbesteding kunnen en mensen die niet vaardig zijn met technologische hulpmiddelen (zie o.a. Woittiez et al. 2020), maar bijvoorbeeld ook mensen met een gehoorbeperking. Voor hen is 1,5 meter afstand vaak te ver om anderen nog goed te kunnen verstaan, zelfs met hoortoestellen”.
het vertrouwen in deze regering en parlement is nagenoeg afwezig
De Universiteit van Amsterdam (UvA) publiceerde in februari van dit jaar een rapport over het vertrouwen in de politiek, opgedeeld naar vier verschillende sociale groeperingen. De resultaten liegen er niet om. Alleen de hoogst opgeleide Nederlanders met een goede baan en dito inkomen, gaan uit van goede intenties in de politiek. Maar toch hebben ook zij kritiek; er zijn te veel eenmansfracties en te veel parlementariërs met een overdreven (narcistische) behoefte aan aandacht.
Nederlanders met meer praktische opleidingen hebben nauwelijks nog vertrouwen en wijten dat aan traagheid en inefficiëntie in de politiek, misleidingen bij verkiezingen, taaltrucjes van politici en het willen ontwijken of ontkennen van de waarheid in politieke dossiers.
De – zelfbenoemde – onderlaag uit het onderzoek geeft aan geen vertrouwen te hebben in de politiek omdat ze door geen enkele partij fatsoenlijk worden vertegenwoordigd of serieus genomen.
Voor alle onderzochte groepen geldt een algemeen gebrek aan vertrouwen in politici. Ze zijn “gericht op eigen carrière, gericht op stemmen halen met cabareteske of schofferende taal (citaat uit het rapport), niet eerlijk, houden zich niet aan beloftes en hebben geen idee wat er in de samenleving aan gedachten en opvattingen leeft”, aldus het rapport.
“Als je de karakteristieken van een disfunctioneel gezing projecteert op het huidige politieke landschap in Nederland, is het niet vergezocht om onze regering en de meeste parlementariërs te vergelijken met disfunctionele ouders die de mentale gezondheid van de bevolking ernstig in gevaar brengen”
In september 2022 deed bureau Ipsos – in opdracht van de NOS – dit onderzoek naar het vertrouwen in de politiek. Conclusie: “Zeven op de tien ondervraagden geven aan weinig of heel weinig vertrouwen te hebben in de landelijke politiek. Het vertrouwen in het kabinet en in premier Rutte is navenant laag”.
In verhouding tot bovenstaande onderzoeken is het laatste jaarverslag van de AIVD een bijzonder onvolledig en onbevredigend verhaal. Citaat: “Rechts-extremisten, links-extremisten en anti-institutionele extremisten hebben dan wel verschillende lezingen over de rol van de overheid – ze zien die respectievelijk als marionet van een ‘Joods complot’, onderdeel van het ‘kapitalistisch, autoritair systeem’, of als ‘een elite die van Nederland een totalitaire staat wil maken’”. Bij deze conclusie ontbreken studies die deze ontwikkeling verklaren, zoals wel gebeurde bij de genoemde studies van de UvA en Bureau Ipsos.
Pas sinds de recente monsteroverwinning van de BBB tijdens de Provinciale Statenverkiezingen, besloot Rutte met zijn hofhouding om tafel te gaan om een reactie op deze onvrede te bedenken. Zonder veel succes overigens. De roep om het vertrek van deze regering wordt met de dag luider.
gebrek aan vertrouwen als oorzaak van toegenomen mentale klachten
Stel je een gezin voor waarin de ouders voortdurend hun afspraken en beloftes naar de kinderen niet nakomen. Waarin vader en/of moeder regelmatig door hun eigen kinderen op leugens betrapt worden, diezelfde ouders een narcistische behoefte opeisen aan erkenning, aandacht en liefde van hun kinderen. Dat ze in toenemende mate beslissingen nemen voor het hele gezin, zonder de wensen of behoeftes van hun kinderen daarin mee te nemen. Deze ouders hebben weinig empathische vermogens en weten nauwelijks wat er in de hoofden van hun kinderen leeft.
Als je met een dergelijk gezin te maken hebt, spreken psychologen van een disfunctioneel gezin. Als je de karakteristieken daarvan projecteert op het huidige politieke landschap in Nederland, is het niet vergezocht om onze regering en de meeste parlementariërs te vergelijken met disfunctionele ouders die de mentale gezondheid van de bevolking ernstig in gevaar brengen. In mijn beleving hebben we te maken met een disfunctionerende regering waardoor er (mede) maatschappelijke spanningen ontstaan zoals de AIVD die beschrijft, maar zonder de regering als mede veroorzaker aan te wijzen. Iets dat het UvA onderzoek uit februari 2023 wel aandurft.
de kijk van een psychiater op de mentale gezondheid van nederlanders
Ik vroeg een relatie die als psychiater werkzaam is wat haar gedachten zijn bij de groei van het aantal mentale problemen in ons land. Ze schreef:
“Interessante vraag, waarover ik een heel verhaal zou kunnen schrijven. Dirk de Wachter, Vlaams psychiater heeft een boek geschreven Borderline Times. Dat gaat erover dat de maatschappij/de wereld kenmerken vertoont van een borderline persoonlijkheidsstoornis. Dat is ook wat ik zie en merk om me heen en in mijn werk. Ja, er komen meer mensen met psychische klachten, maar ik heb sterk de indruk dat vooral de maatschappij ziek is, dat individualisme hoogtij viert, er minder tolerantie en verbinding is en dat in die zin een toename van het aantal mensen met psychische klachten mogelijk een weerspiegeling is van wat er gaande is. Er zijn heel veel mensen die het bijvoorbeeld heel moeilijk hebben om rond te komen. Dat levert angst en depressieve klachten op. Mogelijk dat als zij meer bestaanszekerheid zouden hebben, zij niet in beeld zouden komen. En verder is de zorg voor juist de meest kwetsbare mensen met psychische klachten de laatste jaren enorm uitgekleed door overheid en zorgverzekeraars. Alles moet snel en mega-efficiënt, maar de patiënt om wie het gaat en de hulpverlener die gewoon graag zijn werk goed wil doen, wordt niet gezien en gehoord. Marktwerking heeft binnen de GGZ, jeugdzorg etc. vooral veel ellende gebracht. Met dank aan Edith Schippers. Veel mensen hebben zich verrijkt over de rug van de meest kwetsbaren. Nou, ik zal je mijn verdere frustraties besparen.”
conclusies
De Nederlandse bevolking is mentaal steeds zieker geworden. Het aantal hulpvragen aan psychologen en psychiaters is explosief gegroeid. Zozeer, dat er overal wachtlijsten zijn ontstaan. Er zijn meerdere oorzaken voor de grote stijging aan mentale problemen. Van maatschappelijke ontwikkelingen als toegenomen werkdruk en individualisering, coronamaatregelen waaronder lockdowns en tweedracht zaaien tussen bevolkingsgroepen vanwege vaccinaties, tot wantrouwen tegenover leugenachtige politici die hun afspraken steeds vaker niet nakomen.
De hoofdoorzaak lijkt toch vooral bij regering en parlement te liggen. Terwijl de vraag om psychische hulp toenam, werd er meer op bezuinigd. In de jeugdzorg leidde dat tot enorme problemen. Ook waren er (te) veel incidenten tijdens de kabinetten Rutte I t/m IV, waarin bewindslieden hun afspraken niet zijn nagekomen, bewezen leugens hebben verteld of bepaalde bevolkingsgroepen bewust hebben gestigmatiseerd. Zie het optreden van voormalig gezondheidsminister De Jonge bij het haat zaaien tussen wel en niet gevaccineerde Nederlanders. Een minister onwaardig met onnodige maatschappelijke spanningen als gevolg. De AIVD signaleert dat bepaalde groepen in de samenleving vinden “dat je de overheid en andere democratische instituties niet kunt vertrouwen”, maar zonder daarbij een verklaring te geven zoals die van het UvA-onderzoek.
Interessant zou zijn om de familiegeschiedenis van onze huidige ministersploeg eens onder de loep te nemen. Wellicht dat daar verklaringen in te vinden zijn voor de analogie met ouders uit een disfunctioneel gezin.
Het is in ieder geval de verantwoordelijkheid van de huidige regering en parlement om op dit onderwerp onverwijld maatregelen te gaan nemen. Kunnen ze dat niet – bijvoorbeeld door blijvend eigen disfunctioneel gedrag – dan is het tijd om versneld verkiezingen te organiseren. En dan maar hopen dat er nog voldoende politiek talent beschikbaar is om de AIVD-zorgen over radicalisering van de samenleving weg te nemen.
