Mensen zijn de overheid als vijand gaan zien. Een interview met Riet Duykers
Hoe gaat het met Nederland? Een goede graadmeter is de situatie in kwetsbare wijken, zoals Oud Krispijn in Dordrecht. Riet Duykers strijdt daar al twintig jaar tegen armoede en voor meer sociale samenhang. Duykers ziet door de stijgende prijzen steeds meer bewoners in de knel komen. Over het nieuwe Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid, waarvan ook Oud Krispijn gaat profiteren, is ze niet bij voorbaat positief. “Betrek bewoners erbij. Top-down gaat niet werken.”
In de voormalige Johanneskerk aan de Bosboom Toussaintstraat in de Dordtse wijk Oud Krispijn resideert De Buitenwacht: broedplaats, inloophuis en kraamkamer voor sociale initiatieven en intercultureel ontmoetingscentrum voor buurtbewoners die moeilijk aansluiting vinden in onze samenleving. Bij De Buitenwacht kunnen zij op verhaal komen, andere mensen ontmoeten, elkaar steunen en nieuwe energie vinden.
Het is allemaal bitterhard nodig in het kwetsbare Oud Krispijn (en tientallen andere achterstandswijken in Nederland). Door de stijgende prijzen komen steeds meer mensen in de knel, ook werkenden met een modaal inkomen. Graadmeters zijn woningbouwcorporaties, die aangeven dat in de eerste vijf maanden van dit jaar de huurachterstanden toenamen. En het Nibud schat in dat momenteel een op de drie huishoudens worstelt met de balans tussen uitgaven en inkomsten. In 2021 waren ‘lage inkomens’ 40 procent van hun inkomen kwijt aan vaste lasten, nu is dat 70 procent. In de eerste vijf maanden van 2022 is al met 49.000 Nederlandse huishoudens een betalingsregeling getroffen.
Welzijnsorganisaties moeten momenteel alle zeilen bijzetten. Ook De Buitenwacht draait overuren om de kwetsbaren en minder bedeelden te steunen. Voorzitter Riet Duykers is de spin in het web. Met een scherp oog en groot hart stuurt zij een team van vrijwilligers en betaalde krachten aan. Duykers heeft een organisatie neergezet die zichzelf bedruipt. Dat is nodig om een eigen koers te varen en niet naar de pijpen van de gemeente te hoeven dansen.
Hoe worden jullie gefinancierd?
“Onze inkomsten bestaan uit donaties, fondsen, collectes binnen enkele kerken en wat subsidie van de gemeente Dordrecht. We hebben juist voor deze spreiding van inkomsten gekozen, omdat we onze onafhankelijke positie willen behouden. Het pand, de Johanneskerk, is van ons. Die hebben we een aantal jaar geleden aangekocht en verbouwd. Daardoor hebben we nu ook inkomsten uit verhuur.”
“In 2021 waren ‘lage inkomens’ 40 procent van hun inkomen kwijt aan vaste lasten, nu is dat 70 procent”
Vertel eens iets meer over de totstandkoming van De Buitenwacht.
“Ruim 40 jaar geleden zijn we opgericht door drie kritische theologen. Sindsdien zijn we uitgegroeid van een experiment tot een beweging en van een beweging tot een traditie in Oud Krispijn, de grootste volkswijk van Dordrecht. Oud Krispijn was destijds een levendige wijk met een goed netwerk. Mensen kenden elkaar. De deuren stonden open. De bewoners hadden het hart op de tong, waardoor er ook weleens conflicten ontstonden. Later heeft de volkswijk zich ontwikkeld tot een multiculturele wijk. Dordrecht-West als geheel telt 111 nationaliteiten. De Buitenwacht is een plek geworden waar mensen met verschillende achtergronden en culturen elkaar kunnen ontmoeten en steunen. Wij bouwen mee aan een inclusieve samenleving en bestrijden sociaal onrecht. We willen armoede verminderen en op de politieke agenda zetten. De Buitenwacht is ook initiatiefnemer van Het Platform tegen Armoede Drechtsteden.”
Wat zijn de belangrijkste problemen in de wijk?
“Armoede, eenzaamheid en gebrek aan sociale samenhang. Veel bewoners staan buiten de samenleving. In Dordrecht wordt 40 procent van de mensen die het financieel moeilijk hebben niet bereikt door de officiële instanties. Vooral in Oud Krispijn, Crabbehof, Wielwijk en Nieuw Krispijn hebben veel bewoners bijna geen netwerk. Ze leven in een isolement.”
Hoe kan dat in een tijd dat de hele wereld via internet bereikbaar is?
“De kloof met de politiek is enorm, niet alleen fysiek maar ook qua bureaucratie en complexiteit van de regelgeving. Voor de werking van het sociaal domein zijn ruim twintig wetten en regels relevant, die elkaar overlappen of tegenwerken. Denk aan de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), Jeugdwet, Participatiewet en Wet langdurige zorg (Wlz). We hebben verder het Sociaal Wijkteam voor hulp bij financiële, psychische en sociale problemen. We hebben de Kledingbank en Voedselbank, het Juridisch loket, Vluchtelingenwerk en Humanitas. We hebben SUN voor de aanvraag van leefgeld en SDD voor schuldhulpverlening en het vinden van werk. Het is lang niet altijd duidelijk wie wat doet en mensen zien door de bomen het bos niet meer. De communicatie met de gemeente is ingewikkeld, zeker voor mensen met een lage geletterdheid of weinig digitale vaardigheden. Digitalisering is trouwens een verhaal apart. Bijna alle regelingen en voorzieningen moeten digitaal aangevraagd worden en voor een aanzienlijke groep mensen is dat gewoon niet te doen. Daardoor haken steeds meer mensen af, zo blijkt uit de Atlas van Afgehaakt Nederland van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Veelzeggend is ook het lage opkomstpercentage voor de gemeenteraadsverkiezingen in Dordrecht: 46,7 procent. In Oud Krispijn, Crabbehof, Wielwijk en De Staart kwam het percentage zelfs niet boven de 30 procent uit.”
Gebeurt het vaak dat mensen geen geld hebben om eten te kopen?
“Zeker. In Dordrecht leven 8.000 huishoudens onder het sociaal minimum. Oud Krispijn heeft het grootste uitgiftepunt van de Voedselbank. We zien verwaarlozing, vervuilde huizen en kinderen die zonder ontbijt en op blote voetjes naar school lopen. We hebben onze handen vol aan het uitdelen van voedselpakketten en het helpen van mensen met hun aanvragen, zoals inschrijving bij de Voedselbank of aanvraag van bijzondere bijstand.”
Een speciale doelgroep zijn de mensen met schulden.
“We proberen te voorkomen dat mensen blijven hangen in uitzichtloze schulden. Bij problematische schulden moet de gemeente snel zorgen voor ademruimte. De zogeheten ‘pauzeknop’, waarvoor landelijk een notitie is ingediend bij minister Carola Schouten voor Armoedebeleid, is harder nodig dan ooit. Pauze betekent dat er met een bredere blik kan worden gekeken naar wat er naast de schuldenproblematiek nog meer speelt. Er kunnen afspraken gemaakt worden met bedrijven en instellingen over een terughoudend prijs- en incassobeleid.”
Je hebt een oproep gedaan aan de overheid om ‘de randen van de wet’ op te zoeken. Wat bedoel je daarmee?
“Denk aan het verruimen van participatiemogelijkheden, creatiever omgaan met de bijstand, opkopen van schulden en een ruimer ontheffingsbeleid voor de kostendelersnorm. De kostendelersnorm betekent dat als je samenwoont met meer volwassenen, de gemeente de bijstandsuitkering daarop aanpast. Hoe meer volwassen personen in huis, hoe lager de uitkering. Platform tegen Armoede Drechtsteden heeft de kostendelersnorm al jaren op de politieke agenda staan, maar er wordt in Dordrecht heel summier van afgeweken. Carola Schouten heeft voorgesteld de norm te schrappen. Dat zou voor veel mensen verlichting brengen.”
“De zogeheten ‘pauzeknop’, waarvoor landelijk een notitie is ingediend bij minister Carola Schouten voor Armoedebeleid, is harder nodig dan ooit”
Doet de gemeente Dordrecht genoeg aan verbetering van de wijken?
“Hoe zal ik het zeggen… Vier jaar geleden is het programma Samen tegen Armoede gestart met allerlei regelingen, voorzieningen en projecten. Maar kijk eens naar de cijfers. In 2014 zaten 4.000 huishoudens in Dordrecht in armoede, in 2016 waren dat er 6.000 en in 2022 bijna 8.000. Dat is 11 procent van het totale aantal huishoudens. Ondertussen stijgen de inflatie en energielasten. Jaarlijks investeert de gemeente 1 miljoen euro in armoedebestrijding. En nog steeds worden veel mensen niet bereikt. Wat moet er veranderen? In elk geval werkt de topdown-benadering niet. Dat geldt ook voor het nieuwe Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid, dat 700 miljoen gaat investeren in twintig Nederlandse achterstandswijken. Het gevaar is dat er vooral op veiligheid en werkgelegenheid wordt gestuurd en niet op leefbaarheid.”
Je hebt ook gewaarschuwd voor de ‘projectencarrousel’.
“Klopt. Het beleid is veel te versnipperd. Ik noem dat de projectencarrousel. Kortlopende projecten tegen energiearmoede, kinderarmoede, werkende armen, gezondheidsarmoede, financiële armoede, schulden… Het ontbreekt aan een integrale visie. En vaak wordt er gewezen met het vingertje: dit doe je verkeerd! Dat pikken mensen niet. Bewoners moeten veel meer zeggenschap krijgen en betrokken worden bij initiatieven. Er is behoefte aan laagdrempelige ontmoetingsplekken waar bewoners makkelijk binnenlopen voor persoonlijk contact en echte aandacht. Dus stop met die projectencarrousel! Investeer voor een langere periode in opvoeding, scholing, sociaal functioneren, werk, inkomen, gezondheid en veiligheid.”
Wat is je boodschap aan politici en ambtenaren?
“Maak de politiek weer zichtbaar. Kom achter je bureau vandaan. Ga de wijken in en praat met mensen. De landelijke politiek moet gaan werken aan herstel van vertrouwen in de overheid. Dat is een must voor het democratisch functioneren van Nederland. Dalend vertrouwen en groeiend wantrouwen, daar maak ik me echt zorgen over. We zien steeds meer mensen die de overheid mijden. Ze vragen geen toeslag aan omdat ze bang zijn dat ze die toch wel zullen moeten terugbetalen. Het is treurig als bewoners de overheid en gemeente als vijand zien en niet als bondgenoot. De coronacrisis heeft de maatschappelijke tweedeling verscherpt. Nu is het moment om structureel in te grijpen. We moeten de draak in de bek durven kijken. Door in te zetten op preventie kunnen ontwrichtende problemen bij de wortel worden aangepakt. De gemeente Dordrecht vragen wij gebruik te maken van vrijwilligers en ervaringsdeskundigen die de leefwereld van deze bewoners kennen. Door aan te sluiten op wat er al is en wat er goed gaat en te werken vanuit gelijkwaardigheid, kunnen we een verdere tweedeling in de samenleving voorkomen.”
