Hoge kosten geestelijke gezondheidszorg zijn logisch, maar het kan anders!
We horen al jaren dat de kosten van onze geestelijke gezondheidszorg uit de hand lopen en dat er inmiddels bizar lange wachtlijsten zijn voor het verkrijgen van psychologische hulp. Sterker nog, op 11 mei jl. stond er een artikel in Trouw met de alarmerende kop ‘Sluitingen in de GGZ zetten minister Helder voor het blok’. En EenVandaag had op 14 mei een item over medewerkers in Lunteren die hun kliniek willen kopen, omdat steeds meer GGZ-instellingen moeten sluiten en zij dat willen voorkomen. Het huidige systeem draait helemaal dol.
Wat is er toch aan de hand? Hoe komt het dat zoveel mensen psychische/emotionele klachten hebben en ook vaak houden? Hoe komt het dat de wachtlijsten alsmaar langer worden? En, hoe komt het dat veel mensen die ‘geholpen’ worden, toch niet het gevoel hebben dat ze écht geholpen zijn?
Veel vragen met zeker geen makkelijke en éénduidige antwoorden. In dit stuk willen we je ‘anders laten kijken naar’ én ideeën aanreiken om volstrekt anders om te gaan met mensen die te maken hebben met psychische/emotionele klachten. Hoe het écht anders kan dus!
Ellende hoort bij het leven
De vader van Greet overleed in een goed huwelijk van meer dan 50 jaar. Haar moeder bleef achter met een gebroken hart. Volkomen logisch. Ze hadden het goed gehad samen, waren aan elkaar verknocht. Ze hadden ook heel moeilijke periodes ‘doorstaan’ en waren daardoor nog meer naar elkaar toegegroeid. De rouw waar haar moeder mee te maken kreeg was dus niet na een paar maanden over. Zo werkt dat niet. Toch kreeg haar moeder al na 3 maanden de diagnose ‘depressief’, mét de bijbehorende antidepressiva medicatie. Alsof ze ‘ziek’ was.
Prof. Dr. Dirk de Wachter schrijft in zijn boek ‘De kunst van het ongelukkig zijn’ dat het lijkt alsof we niet meer ongelukkig mogen zijn. Dat we dat direct moeten oplossen. Dat alles maakbaar is. Ook ons geluk. Hij geeft ook duidelijk aan dat dat een illusie is.
We moeten leren en accepteren dat de zogenaamde negatieve emoties bij het leven horen. We moeten ze beter leren hanteren en verteren. In onze praktijk en onze opleidingen gebruiken wij hiervoor altijd een metafoor: ‘Emoties moet je net als voedsel verteren. Je lichaam is daarvoor gebouwd Het zijn allebei chemische processen en je lichaam is er echt toe in staat’. Als jij een boterham eet en je kauwt, dan vermeng je het brood met je speeksel en dan slik je het door. Het komt in je maag en gaat dan een verteringsproces in, waarin de rest van de organen hun werk doen. Bij een emotie is dat eigenlijk hetzelfde. Als je een emotie tot je neemt – je hapt erin, je staat haar toe, je aanvaardt haar – dan gaat die emotie een vergelijkbaar proces in. Als je voedsel niet verteert, dan verstopt de hele handel in je maagdarmkanaal en op een gegeven moment word je daar ziek van. Dat is bij emoties precies hetzelfde.
“We moeten leren onze emoties te accepteren en verteren”
Afwijkend gedrag is vaak logisch
Als mensen het moeilijk hebben, wordt dat vaak al snel als afwijkend gedrag gezien. Vervolgens wordt er gekeken naar de symptomen die iemand heeft en krijgt iemand een DSM-classificatie, een label. Je bent ADHD-er, borderliner, autist, etc. Daarmee zadelen we deze mensen vaak de rest van hun leven met een ziektebeeld op. Ze zijn patiënt geworden.
Op de website van het Landelijk Kennisnetwerk Psychiatrie en Hoogbegaafdheid (LKPHB) lazen we recent een interview met een ervaringsdeskundige die 15 jaar onterecht in de zorg had gezeten. Door haar hoogbegaafdheid was ze niet door iedereen te volgen en daardoor was ze ‘ziek’ verklaard. Na 15 jaar besloot ze dat het genoeg was. Een belangrijke tip van haar aan iedereen in zorgland: “Zie de mens tegenover je.” Ze heeft ervaren dat zij meer ‘patiënt’ werd als ze als patiënt behandeld werd. Toen ze als volwaardig mens werd gezien, wérd ze ook dat volwaardige mens. Herkenning doet zo onvoorstelbaar veel!
In onze podcast ‘Cadeautje verpakt in prikkeldraad’ en in haar boek ‘Mensen zijn ingewikkeld’ zegt Prof. Dr. Floortje Scheepers hierover dat mensen meestal niet ziek, maar wel ontregeld zijn. Wij zeggen zelf vaak dat ze niet ‘gestoord’, maar ‘verstoord’ zijn. Afwijkend gedrag is heel vaak een bijzonder logisch gevolg van wat iemand in zijn of haar leven heeft meegemaakt. Iets wat iemand destijds niet kon hanteren, maar er wel een andere ‘oplossing’ voor vond, in wat later gezien werd als ‘afwijkend gedrag’.
Het is dus belangrijk iemand als ‘mens met een verhaal’ te benaderen en niet als patiënt. Luister naar het verhaal, zonder direct gefocust te zijn op de klachten om een diagnose te kunnen stellen. Juíst in het verhaal ligt ‘de oplossing’.
Aandacht voor de mens
Uit bovenstaande blijkt wel dat we, traditioneel gezien, psychische klachten behandelen met de nadruk op symptomen, klachten en de algehele problematiek. Zowel de professionele wereld als ‘het publiek’ neemt over het algemeen aan dat mensen met psychische/emotionele klachten blijvend kwetsbaar zijn. De behandeling is ‘geslaagd’ als de klachten zo ver mogelijk verminderd zijn. Er is dan echter slechts sprake van een overlevingsstand, niet van herstel of, nog beter, groei.
Dit is een verkeerde werkwijze. Als we mensen vertellen dat ze hulp nodig hebben, dat ze kwetsbaar zijn en dat waarschijnlijk zullen blijven, krijg je algauw een ‘selffulfilling prophecy’. Als je niet over tijdelijke kwetsbaarheid, herstel en groei spreekt, blijf je als het ware naar beneden kijken. Als dat het enige is wat de ‘patiënt’ ziet, is dat ook het enige waar hij/zij naartoe gaat.
Het werkt beter als we (h)erkennen dat mensen kunnen groeien in moeilijke tijden en dat ook in moeilijke processen mensen vaak in staat zijn verantwoordelijkheid te nemen in hun eigen leven en proces.
Groeien van trauma, moeilijke periodes of ellende heet in de wetenschap posttraumatische groei (PTG). Vrijwel iedereen kent het fenomeen posttraumatische stressstoornis (PTSS). Het fenomeen PTG is nog heel onbekend en dat is bijzonder jammer. PTG biedt namelijk een positief, hoopvol gedachtegoed bij ellende en dat bespoedigt en versterkt het herstel. Het kan veel mensen die stagneren door psychische/emotionele klachten echt uit het moeras trekken. Om PTG te realiseren, focus je op diepgaande bewustwording van krachten, talenten, mogelijkheden en capaciteiten. Op hoe iemand zich daarvan echt bewust kan worden, hoe iemand al die mogelijkheden kan gaan (h)erkennen en daardoor in staat raakt ze te versterken, waardoor hij/zij als het ware boven de klachten uitgroeit.
“Als iemand zijn eigen talenten, krachten en capaciteiten gaat (h)erkennen, kan hij ze versterken en boven zijn klachten uitgroeien”
Soms denken mensen dat dit een onrealistisch of ‘heppie de peppie’ verhaal is. Maar dat is niet zo. Integendeel. Ellende is ellende en dat blijft het ook. De pijn is en blijft niet leuk, maar door het positieve perspectief wordt het wel makkelijker het proces na ellende te doorlopen. Dus, als iemand klachten heeft, dan is dat iets wat je serieus moet nemen. Daar is iets mee! Het is vooral belangrijk te onderzoeken wat er werkelijk onder de klachten ligt. Heeft de persoon tegenover je pijn in zijn been doordat er een bot gebroken is, is de oorzaak heel duidelijk. Als de klachten meer van psychische of emotionele aard zijn, ligt het veel ingewikkelder. Dan moet je verder zoeken naar waar het ‘gebroken been’ zit in die klachten.
Verdiep je erin met aandacht en belangstelling. Onderzoek waar de schade en de pijn liggen en welke mogelijkheden iemand te veel of te weinig gebruikt heeft. Als je de klachten op die manier onderzoekt, ontdek je namelijk ook de krachten van die persoon. Ieder mens heeft een scala aan, al dan niet reeds (h)erkende, mogelijkheden in zich. Allerlei capaciteiten, talenten en bijbehorende valkuilen.
Het is belangrijk te onderzoeken wat oorzaak en wat gevolg is. Niet om te kunnen wijzen, maar om te weten waar je graven moet. En vooral om erachter te komen wat je kunt verbeteren, waardoor ontplooiing alsnog kan plaatsvinden.
Het is heel simpel
Door de vigerende werkwijzen bij psychische/emotionele klachten worden mensen vaak juist ‘ziek’ gemaakt, terwijl dat helemaal niet nodig is. Sterker nog, het is heel goed mogelijk juist ‘tijden van ellende’ te gebruiken als ontwikkelingsmogelijkheid. En dat is eigenlijk heel simpel:
- Luister naar de mensen en ontdek oorzaak en gevolg;
- Onderzoek op basis van oorzaak en gevolg welke krachten, capaciteiten en talenten de persoon tegenover je kan inzetten;
- Leer mensen hoe ze beter met hun emoties om kunnen gaan. Leer ze hun emoties net als brood te verteren.
Op deze manier komen mensen sterker uit de strijd en is verdere behandeling of begeleiding niet meer nodig.
