Hoe is het met de vierde industriële revolutie van Klaus Schwab?
In 2016 bracht Klaus Schwab zijn The Fourth Industrial Revolution uit, het boek waarvan Mark Rutte zegt dat hij het wél heeft gelezen. Het bevat een visie op de toekomst die voor de meesten niet erg aantrekkelijk is, maar wel voor de mensen met het grote kapitaal. Wat staat er in dat boek en hoe is de realisering van deze ideeën verlopen sinds 2016?
de eerste drie industriële revoluties
Het woord revolutie kondigt een abrupte en radicale verandering aan in de maatschappij. De eerste industriële revolutie liep van circa 1760 tot circa 1840 en behelsde de overgang van manuele arbeid naar de inzet van mechanische krachten. Dit kwam voornamelijk door de uitvinding van de stoommachine. Uit deze tijd stammen ook de eerste treinen en overal in de westerse wereld werden toen treinsporen aangelegd.
De tweede industriële revolutie vond plaats van eind 19e eeuw (rond 1880) tot de tweede helft van de 20ste eeuw, rond 1960. Deze omvatte de grootschalige ontwikkeling van fabrieken en massaproductie in de westerse wereld.
De derde industriële revolutie begon na mijn geboortejaar (1960) met de ontwikkeling van semiconductoren en de eerste mainframe computers. Deze revolutie kent een aantal specifieke subfases; (1) de ontwikkeling van mainframes in de jaren zestig van de vorige eeuw, (2) de ontwikkeling van personal computers in de jaren zeventig en tachtig en (3) de ontwikkeling van het internet in de jaren negentig. Vooral door – en tijdens – die laatste subfase in de jaren negentig werden de grote fabrieken uit westerse landen massaal verplaatst naar Azië, vanwege de goedkopere arbeid daar en het narratief dat ‘globalisering’ voor de hele wereld goed zou uitpakken.
Aan het einde van de derde industriële revolutie zien we dus iets optreden dat in de vierde industriële revolutie een nog veel grotere vlucht zal nemen, aldus Klaus Schwab; massawerkloosheid door het verdwijnen van massaproductiefaciliteiten uit het Westen.
de vierde industriële revoluties
Deze vierde revolutie begon volgens Schwab al voorzichtig rond de eeuwwisseling (2000) en borduurt voort op de derde (digitale) revolutie van 1960-2000. De belangrijkste veranderingen ten opzichte van de periode tot 2000 is het ontstaan en de uitbouw van het mobiele internet. “Iedereen heeft tegenwoordig een supercomputer op zak”, aldus Schwab. Die supercomputer is natuurlijk dat leuke en handige mobieltje. Daarmee zal een groot deel van de vierde industriële revolutie gestuurd gaan worden. Vanuit een digitaal paspoort, de digitale centrale bankmunten, mogelijkheden tot sociale controle en monitoring, bewaken van ieders gezondheid; het mobieltje is essentieel voor de realisering van die vierde industriële revolutie. Het is DE VERBINDENDE SCHAKEL in de maatschappij van de toekomst.
Uiteraard kan dat mobieltje later weer ingeruild worden voor een chip in een mensenlichaam, maar dat is voor de toekomst. Essentieel is mobiel internet, al dan niet via je mobiel.
Maar mobiel internet faciliteert uiteraard nog veel meer dan alleen de verbindingen tussen mensen onderling en tussen mensen en de staat. Met mobiel internet kunnen ook bijvoorbeeld smartfactories en smartcities gecreëerd worden. Fabrieken waarvan de fysieke (productie)capaciteiten virtueel zijn aangesloten op andere fabrieken van dezelfde multinational elders in de wereld en die zodoende in serie gezamenlijk kunnen produceren zonder tussenkomst van mensen.
De smartcities zijn steden waarin informatietechnologie en het internet der dingen gebruikt worden om een stad te beheren en te besturen. Voorbeelden van slimme steden zijn onder andere Singapore, Dubai, Stockholm, Barcelona en ook Amsterdam.
Een slimme stad verzamelt data. Iedere stad beschikt over een eigen systeem van stromen, mensen, energieën, grondstoffen, water, enzovoort. Door verschillende onderdelen en stromen met elkaar te verbinden via een netwerk kunnen er data worden verzameld. Draaiende motor achter deze dataverzameling is het internet waarmee de verschillende apparaten in de stad verbonden zijn. Deze enorme verkregen hoeveelheid data zal de stad verder helpen ontwikkelen. Dankzij informatie uit bijvoorbeeld sensors, smartdevices en camera’s zullen publieke diensten verbeteren en ervoor zorgen dat schaarse bronnen op de meest effectieve en efficiënte manier gebruikt worden. Hoe deze data vervolgens worden gebruikt, is afhankelijk van de stad.
Kortom; de vierde industriële revolutie gebruikt data en (mobiel) internet om de wereld nog veel efficiënter in te richten en bijvoorbeeld daarmee het onnodig verbruik van grondstoffen en een teveel aan milieubelastende (CO2) uitstoot terug te dringen. Nadeel hiervan is wel een aantal ingrijpende wijzigingen in hoe mensen samenleven, hoe de maatschappij ingericht wordt en de mate van controle die overheden over hun burgers nodig hebben om dit alles te realiseren. Dit filmpje visualiseert dat.
“Vooral de doorontwikkeling van Artificial Intelligence (AI) zal voor een onvoorstelbare reductie zorgen van de wereldwijde werkgelegenheid. Ook banen van academisch opgeleide werknemers als accountants en advocaten zullen toenemend verdwijnen en worden vervangen door computers”
Hieronder (slechts) enkele van de gevolgen van deze vierde revolutie.
Vergroten van maatschappelijke ongelijkheid en verminderen van kansen op persoonlijke ontwikkeling
Schwab beschrijft op pagina 35 de gevolgen van de vierde industriële revolutie voor de werkgelegenheid. Vooral de doorontwikkeling van Artificial Intelligence (AI) zal voor een onvoorstelbare reductie zorgen van de wereldwijde werkgelegenheid. Ook banen van academisch opgeleide werknemers als accountants en advocaten zullen toenemend verdwijnen en worden vervangen door computers die de jaarrekeningen, dagvaardingen, verweerschriften en toelichtingen zelfstandig kunnen schrijven.
In de creatieve hoek zullen romanschrijvers, journalisten tekenaars en auteurs van biografieën vervangen worden door AI op computers en laptops. Ten tijde van het schrijven van zijn boek in 2016, waren AI-toepassingen als Text Generator, Sassbook AI Writer en ChatGPT nog niet op de markt.
Door het verdwijnen van steeds meer banen voor hoogopgeleide mensen, wordt de groep werkenden steeds kleiner en dat leidt tot kansenongelijkheid in de maatschappij. Immers, iemand met een baan zal in de regel een hoger inkomen hebben – en meer mogelijkheden tot persoonlijke ontwikkeling – dan een werkeloze, aldus Schwab.
De oplossing voor toenemende werkloosheid; Basisinkomen (OBI)?
Op pagina 37 schrijft Schwab dat er in de jaren tachtig van de vorige eeuw 8 procent nieuwe banen in het Westen werden gecreëerd door technologische ontwikkelingen. In de periode 2000-2015 was dat nog maar 0,5 procent. De komende jaren zal dat zeer waarschijnlijk een negatieve groei worden.
Wat moet je met die miljoenen nieuwe werklozen? Met een onvoorwaardelijk basisinkomen (OBI) krijgt iedere burger hetzelfde inkomen van de staat, ongeacht over welke overige inkomsten of over welk vermogen hij beschikt. Dit zou de geëxplodeerde groep werklozen – vooral in het Westen – uit de armoede, hongersnood en maatschappelijke opstand moeten houden.
De financiering van het OBI moet komen uit nieuwe belastingen die geheven gaan worden over de activiteiten van AI-gedreven computersystemen die de activiteiten van mensen vervangen. Vooruitlopend op de door Schwab geduide ontwikkelingen, is er in 2020 een voorstel binnen de EU ingediend voor een dergelijk inkomen.
Het bedrijfsleven gaat ook een grote transitie doormaken; steeds minder MKB
Volgens dit Harvard-artikel is de gemiddelde levensduur van de 500 grootste Amerikaanse multinationals de laatste jaren gereduceerd van zestig jaar, naar slechts achttien jaar. Grote bedrijven gaan steeds eerder failliet, fuseren en/of worden overgenomen. Dat is vooral ingegeven door de digitalisering van de wereldeconomie.
Voor het mkb geldt een nog ernstiger ontwikkeling. Volgens een McKinsey-studie uit 2021 is er sinds 1995 sprake van een explosieve groei van het aantal ondernemingen met minimaal 1 miljard dollar omzet. Tegelijkertijd geldt een structurele en forse reductie van het aantal mkb-bedrijven in de meeste OESO-landen. Van alle OESO-landen is Nederland koploper in de groei van het aantal grote bedrijven en de schrikbarende afname van het aantal mkb-bedrijven, aldus Tabel 5 van het rapport. Nederlandse mkb-bedrijven zijn in hoog tempo overgenomen door dat zo gegroeide aantal multinationals in ons land. Het mkb heeft vaak ook niet meer de financiële middelen om met de toegenomen digitalisering, noch het explosief gegroeid aantal EU wetten en verordeningen om te gaan.
“We moeten terug naar kleiner, niet nog groter. Nog groter is niet in het belang van de meeste westerlingen. Zeker niet als daarbij de persoonlijke vrijheden en ontwikkeling opgeofferd moeten worden ten gunste van het grootkapitaal”
Veranderende rol van nationale overheden
Vanaf pagina 67 gaat het boek dieper in op de drastische veranderingen in de rol en positie van nationale overheden door de vierde industriële revolutie. Volgens Schwab zouden nationale overheden een essentiële rol moeten spelen bij de transitie naar een nieuwe technocratische wereld. Daarbij zouden deze overheden het gebruik van de nieuwe technologieën moeten omarmen met het doel beter en effectiever te besturen. Hij noemt dat E-Governance, wat onder meer zaken als een digitaal paspoort en een digitale identiteit omvat.
Nationale overheden moeten tegelijkertijd beseffen dat hun macht steeds meer verschuift van overheid naar niet overheidsinstellingen en losse zakelijke netwerken. Het kan zijn dat overheden juist tegen deze verschuiving van overheidsmacht naar zakelijke- en privénetwerken gaan ageren door het implementeren van steeds omvangrijker sociale controle via digitale technieken, aldus het boek.
Er is dus een nieuw spanningsveld tussen overheid, burger en bedrijfsleven aan het ontstaan over de vraag wie welke macht en invloed bezit. Daarbij kan het tot conflicten tussen deze groeperingen komen. We zien dat vanaf het coronajaar 2020 ook toenemend gebeuren.
Wat Klaus Schwab niet in zijn analyses meeneemt; een prettiger wereldbeeld
Het in 2016 verschenen boek The Fourth Industrial Revolution bevat een analyse van de maatschappelijke ontwikkelingen door vooral de groei van het (mobiele) internet en AI. Onze eigen visionairen Van Kooten en de Bie zagen dit in 1986 aankomen.
De vergezichten in het boek blijken anno 2023 al in aanzienlijke mate gerealiseerd te zijn, of binnenkort te worden waargemaakt. Denk daarbij aan de Digitale Identiteit, QR Codes voor toegang tot bepaalde evenementen, de groei van overheidsingrijpen en -dominantie over het dagelijks leven in westerse landen, de digitale euro, de CO2-taks die geheven gaat worden via digitale trackingactiviteiten op je telefoon, de voorgenomen controle over je persoonlijke uitgaven via de bank voor transacties van meer dan 100 euro. De geplande CO2-footprint van iedere burger en de 15 minutensteden.
Het gaat allemaal in zo’n moorddadig tempo dat zelfs Klaus Schwab dit niet had kunnen bedenken toen zijn boek in 2016 uitkwam. Bij alle denkbeelden over die vierde industriële revolutie en de hoeveelheid maatregelen die al zijn of worden genomen, is één grote denkfout gemaakt. Er wordt uitgegaan van een steeds verder wenselijke efficiencyslag, gericht op een hogere economische groei dan het verleden.
Als die gewenste groei gerealiseerd wordt, zal deze grotendeels terechtkomen bij een steeds kleinere groep superrijken; de mensen die over het kapitaal beschikken om de nieuwe technologieën verder te ontwikkelen ten koste van de werkgelegenheid en het levensgeluk van de massa. Schwab ziet dat als pijnlijke, maar onoverkomelijke gevolgen van zijn vierde revolutie. De ondergang van de middenklasse en reduceren van de democratie hoort daar helaas bij, aldus het boek.
Wat je nu al toenemend ziet, is een verzet tegen die afbraak van democratie, mensenrechten, de middenklasse en het mkb. Je ziet het in ons land onder andere door de massale verkiezing van BBB in maart en van FvD vier jaren geleden. Nederlanders zijn het zat. Dat uiten ze niet op manieren zoals de Fransen dat doen bij het protest tegen de pensioenhervormingen, maar door een Tegenstem.
We moeten terug naar kleiner, niet nog groter. Nog groter is niet in het belang van de meeste westerlingen. Zeker niet als daarbij de persoonlijke vrijheden en ontwikkeling opgeofferd moeten worden ten gunste van het grootkapitaal. We staan weer voor een revolutie, maar dat is geen industriële.
