Hey man, wie kent jou echt goed?
Voor de meeste mannen is dat maar één iemand: hun partner. En als ze die niet hebben, is er niemand. Terwijl het juist zo’n menselijke basisbehoefte is om ontmoet en gezien te worden. Wat gaat hier mis? En wat hebben mannen nodig om zich op een gezonde manier te laten kennen?
In Nederland overlijden per jaar twee keer zoveel mannen als vrouwen door zelfmoord, volgens cijfers van 113, het landelijk platform ter preventie van suïcide (1). Vaak komt die daad als een donderslag bij heldere hemel. De directe omgeving had geen idee dat hun collega, vriend of partner rondliep met gedachten aan de dood. Dus niet de postbode of de verkeersregelaar in de straat, maar hun directe collega’s, eigen vrienden en zelfs hun levenspartner zijn niet op de hoogte. Een dubbele klap: niet alleen zijn ze hun collega, vriend of partner kwijt, ze zijn er ook totaal door overvallen.
Niet de enige
Veel mannen die ik spreek in mijn praktijk schrikken zich een hoedje als ik ze vraag ’wie kent jou echt goed?’. Een schrik die meestal voortkomt uit een van de volgende drie redenen: ze kunnen alleen hun partner opnoemen, ze kunnen niemand opnoemen of ze realiseren zich ineens dat van al die contacten, al die avondjes in de kroeg, potjes op de golfclub en sessies in de sportschool niemand hen echt goed kent. Sterker nog, er lijkt wel een stilzwijgende code tussen mannen te bestaan van ‘wij hebben het nergens over’.
Mannenwonden
De Amerikaanse Jungiaanse psychoanalist James Hollis beschrijft deze stille samenzwering in zijn boek ‘Under Saturn’s shadow; the wounding and healing of men’ (2): “Mannenlevens worden gedomineerd door angst. De wereld is enorm en is nooit helemaal te leren kennen, laat staan te controleren. Dat levert angst op. En omdat ze andere mannen niet zien als broeder, maar als tegenstander of zelfs vijand, durven ze zich niet bij hen te openen. Onder de enorme invloed van de moeder in de mannelijke psyche durven mannen vrouwen ook niet te vertrouwen (maar wel te domineren of te pleasen). Er rest dan niks dan zwijgen. Het Engelse ‘conspiracy’ komt van het Latijnse ‘conspirare’ wat ‘samen ademen’ betekent” (3). Samen vissen, samen voetbal kijken, samen ademhalen – en beide in stilte lijden. Dit is een van de grootste mannenwonden. Niemand kent hen echt.
“Ze schrikken, omdat ze niemand op kunnen noemen”
Ik laat me niet kennen
Welke man steekt vrijwillig deze barrière over? In de loop van de eeuwen stonden mannen klaar om elkaar de kop af te hakken als ze van standpunt verschilden. Of elkaar belachelijk te maken en te kleineren. Het geweld is veel minder vanzelfsprekend geworden, maar op het gemiddelde schoolplein is beschamen en belachelijk maken een belangrijke jongensmanier om de rangorde te bepalen. Zodra de veiligheid wegvalt, is zwakte tonen het laatste wat beloond wordt in een pikorde. De gemiddelde man voelt dus wel de behoefte om iets te delen, maar denkt tegelijkertijd ‘ik ben wel gek’. Hij heeft geen ervaring met een veilige mannenwereld, waarin het uiten van emotie en het tonen van kwetsbare delen gewaardeerd en beschermd wordt. Zo ontstaat er een mannenwereld waarin je met trots kunt zeggen dat je je niet laat kennen.
Scheuren in het pantser
Waarom komen sommige mannen dan toch in beweging? Vaak vanwege een partner, of juist het verliezen van een partner. “Ik kan je niet voelen,” krijgen ze dan te horen. ”Je zegt nooit wat je meemaakt.” En omdat de man dat herkent, maar niet geleerd heeft om daarover te spreken, gaat hij zich schamen over zijn onvermogen. Zo zijn we weer dieper in de neerwaartse spiraal, want praten over je onvermogen voelt voor de gemiddelde man als levensgevaarlijk. Niet voor niks moeten veel mannen eerst een fikse crisis meemaken, voordat ze overgaan tot persoonlijke ontwikkeling. Een (dreigende) scheiding, ontslag of gezondheidsproblemen creëren dan een scheur in het zorgvuldig opgebouwde pantser waar het licht doorheen kan schijnen, zoals Leonard Cohen al zong (4).
Vrij vertellen
Sommige mannen maken al eerder de keuze om meer over zichzelf te laten zien. Als ze zich niet aan velen kunnen tonen, dan toch in ieder geval aan één: hun eigen partner. Ze laten zich wel aan hem of haar zien. Ze ‘delen hun leven’, zoals die woorden dat zo mooi beschrijven. Dit kan op twee manieren. Sommigen vertellen in vrijheid: ze hebben gewoon zin om te delen wat ze meemaken. De relatie biedt de veiligheid die ieder mens nodig heeft om zichzelf emotioneel te openen. Dat is een compliment aan de relatie en iets om te koesteren. Deze mannen schrikken nog het minst als ik ze vraag wie hen nou echt goed kent. Want degene die het dichtstbij staat, die kent hen tenminste. Voor hen is de schrik meestal dat de intimiteit in hun leven hier stopt. Alleen achter de voordeur durven ze zich te openen, nog steeds onder invloed van het onbewuste idee dat de rest van de wereld gevaarlijk en onoverzichtelijk zou zijn.
Bij mama op gesprek
De andere manier is verkrampt. Mannen leggen dan als het ware verantwoording af aan hun vrouw. Ze maken geen vrije keuze over wat ze wel en niet willen delen, maar leggen hun hele privéleven op tafel. Alsof ze bij mama aan de keukentafel zitten voor ‘een goed gesprek’. Voor de partner is dit een tijdje leuk, maar er is eigenlijk geen echte ontmoeting. Hoewel het open lijkt, is het meer een soort biecht dan een echt goed gesprek tussen gelijkwaardige partners. Voor deze mannen is het behulpzaam om weer heer in hun eigen kasteel te worden, oftewel weer te bepalen wat ze wel en niet willen delen. Open zijn tegen je partner is niet hetzelfde als verplicht alles vertellen wat je meemaakt.
Alleen op de wereld
De meeste mannen die geen partner hebben, zijn niet verbaasd over hun antwoord op de vraag wie hen goed kent. Ook zij verbinden de mogelijkheid dat iemand op de wereld hen goed zou kennen, met het hebben van een partner. Die hebben zij niet, dus is er niemand op de aarde die hen goed kent. Als ze die wel zouden hebben, zouden de meesten van hen schrikken van mijn vraag omdat alleen hun partner hen kent.
“Echt veilig, echt thuis, dat is verrassend vaak onder de mannen”
Echte vrienden
De mannen die misschien nog wel het meest schrikken van mijn vraag, zijn de mannen die zich met veel mensen omringen, maar er door de vraag achter komen dat het allemaal oppervlakkige contacten zijn. Dat ze overal een masker dragen en de mensen om hen heen ook. Ze stoppen hun wens tot diepe verbinding in het aangaan van steeds meer nieuwe contacten, in de hoop dat er iemand tussen zit die wel de diepte ingaat met ze. Maar ze weten nog niet dat ze eerst zelf connectie met hun eigen hart moeten maken, om dieper contact aan te kunnen gaan. Ook al staat het voor je neus, als de deur gesloten is, heeft verbinding geen kans.
Als je jaren geen contact met je hart hebt gemaakt, dan zal dat pijn doen. En die pijn proberen veel mannen te vermijden. Simpelweg omdat ze niet weten hoe ze daar mee om kunnen gaan. Diepere vriendschappen aangaan vraagt dus moed, om ook de pijnlijke delen onder ogen te komen van het gemis en het onvermogen. Waarmee we weer terug zijn op dat heikele punt, dat dit voor veel mannen als veel te gevaarlijk aanvoelt.
Veilig thuis
Hoe kom je over dit punt heen? Wat veel mannen niet weten, is dat mannen juist ontspannen als ze onder mannen zijn. Alleen, in de dagelijkse omgeving met alleen mannen -voetbal, zuidas, sportclub- ontbreekt een essentieel element: emotionele veiligheid. Alleen als een man zich veilig voelt, zal hij zich openen. Dat geldt voor ieder mens, maar mannen hebben een extra ingewikkelde relatie met veiligheid. Het past in het klassieke manbeeld dat je geen angst zou kennen, dus onderzoeken wanneer jij je veilig of onveilig voelt, is voor veel mannen een grote stap. Toch kunnen ze voelen wanneer het veilig is. Vaak tegen eigen verwachting in, delen mannen ineens hun persoonlijke verhaal als ze zich thuis voelen. Binnen één mannencirkel leren mannen elkaar soms beter kennen, dan in tien jaar vriendschap of relatie. Echt thuis, dat is verrassend vaak onder de mannen.
(1) Bron: https://www.113.nl/cijfers-zelfdoding
(2) Under Saturn’s Shadow, the wounding and healing of men, James Hollis, Inner City Books 1994
(3) Vertaald en samengevat door JB – zie p 102-15 uit ‘Under Saturn’s Shadow’
(4) ‘There is a crack, a crack in everything/That’s how the light gets in’, uit het nummer ‘Anthem’, van het album ‘The Future’ uit 1992
