Het systeem is buiten adem
Wordt permanente crisis het nieuwe normaal. Of gaan we het écht anders doen?
Het is duidelijk dat we ons op een kantelpunt bevinden. Hoewel niemand de toekomst kan voorspellen, wordt een aantal belangrijke trends steeds duidelijker. Het Franse informatieplatform L’ ADN bracht ze samen in een handig trendboek. Geert Degrande van Re-Story belicht de grote lijnen.
Elk jaar ontcijfert het Franse informatieplatform L’ADN aan het begin van het jaar twintig sectoren van de economie in een trendboek: Le Livre des Tendances 2023. Onder meer energie, gezondheid, mode en luxe, wonen, toerisme, distributie, media, mobiliteit, amusement, bank en financiën, voeding, schoonheid, industrie, kunst en gezondheid komen aan bod. In al die domeinen zijn veranderingen aan de gang. En ze zijn nodig om nieuwe paden in te slaan en ervoor te zorgen dat het huidige economische systeem niet langer de ongelijkheid vergroot en onze ecosystemen beschadigt.
Anders omgaan met economische sectoren
“Alleen een dringende transformatie op systeemniveau kan nu een catastrofe voorkomen”, zo beschreven de Verenigde Naties onze klimaatsituatie. We mogen daarvoor echt niet langer de ogen sluiten of ons verstoppen achter eufemismen. We moeten de harde waarheid onder ogen zien: de koolstofemissie met, zoals het er nu voorstaat, een verwachte opwarming van de aarde van 2,8 graden tegen het einde van de eeuw rijdt ons recht de afgrond in. De Franse klimaateconome Céline Guivarch, coauteur van het derde deel van het laatste IPCC (Intergouvernementele Panel voor Klimaatverandering)-rapport, dat zich buigt over de strategieën om de opwarming van de aarde tegen te gaan, verwoordt het onomwonden en met wetenschappelijke nauwkeurigheid: “We staan voor tientallen jaren veeleisende acties om alle belangrijke systemen radicaal te transformeren en de netto CO2-uitstoot tot nul terug te brengen”.
Dit decennium is cruciaal om met die acties te beginnen, aldus L’ADN. Domeinen als voeding, mobiliteit en energie zijn van cruciaal belang voor de samenleving – we moeten immers eten, bewegen en verwarmen – en daarin vormen zich nu grote bedreigingen. Maar morgen kunnen ze ook de hefbomen zijn voor de ommekeer die nodig is. Daarvoor is het in de allereerste plaats nodig dat we de verbinding met onszelf en met de aarde herstellen.
Anders omgaan met mensen
Ook op de werkvloer zijn we aan herbezinning toe, stelt het trendboek van L’ADN. Het verwijst daarbij vooral naar de rechtszaken over grensoverschrijdend gedrag tegen de Franse sterpresentator Patrick Poivre d’Arvor, jarenlang de grote vedette van TF1. Dit is natuurlijk geen alleenstaand geval – want het is geen toeval dat in Nederland Matthijs Van Nieuwkerk in opspraak is gekomen en bij ons in België Bart De Pauw. Het is symptomatisch voor de cultuur van toxische mannelijkheid die jarenlang ons economische systeem heeft beheerst. Vijf jaar na #metoo blijft er veel werk aan de winkel om een echt egalitaire en inclusieve samenleving tot stand te brengen.
Ogen nog meer open
Ook de bewustwording van de chaos waarin de wereld zich bevindt, zal de komende jaren ongetwijfeld toenemen. Na de pandemie, die het decennium met een knal inluidde, volgde een gewapend conflict dat de wereld sinds de Koude Oorlog niet eerder zo polariseerde. De zomer van 2022 was de heetste ooit in Europa gemeten, en in de rest van de wereld is het uitzonderlijk geworden dat een week voorbijgaat zonder dramatische berichten over extreme weersomstandigheden.
“Een staat van permanente crisis wordt het nieuwe normaal. Dat leidt ook tot steeds meer angst, waaruit spanningen en onverdraagzaamheid voortvloeien”
De ‘permacrisis’ en ‘polycrisis’ waarover Belgisch marketing- en communicatiespecialist Fons Van Dyck sprak in zijn wekelijkse kijk bij de jaarwisseling, maken steeds meer deel uit van ons dagelijks leven. Een staat van permanente crisis wordt het nieuwe normaal. Dat leidt ook tot steeds meer angst, waaruit spanningen en onverdraagzaamheid voortvloeien. Het is volgens ons geen toeval dat het hooliganisme in het voetbal, dat jarenlang niet meer leek te zijn dan een randfenomeen, een comeback maakt. Of dat een nieuw fenomeen als drillrap is ontstaan, waarbij eind 2022 een jongen van zestien jaar werd doodgestoken.
Op alle vlakken is spanning voelbaar. Dat maakt duidelijk dat we voor een keuze staan: kiezen we voor oplappen op korte termijn of voor echte transformatie op lange termijn? Zullen we in staat zijn de chaos te omarmen en om die lange termijn te laten samenvallen met een ‘rechtvaardige’ transitie die niemand aan zijn lot overlaat? In een steeds groter wordende spreidstand staan we nog steeds op een tweesprong.
Klokkenluiders
Een belangrijke stem die aan bod komt in het trendboek is die van journaliste Anne Nivat, die bij de Fransen grote bekendheid geniet door haar reportages in oorlogsgebieden en in landen als Afghanistan, Irak en Tsjetsjenië. Ze maakte een studiereis naar het zogenaamde ‘perifere’ Frankrijk en keerde terug met een momentopname van een samenleving die ze vastlegde in het boek Dans quelle France on vit (In wat voor Frankrijk we leven).
Ze beschrijft een samenleving die het vertrouwen in haar instellingen heeft verloren en ultra-lokaal en ultra-individueel leeft. Een samenleving die echt niet veel zal verschillen van de levens- en zienswijze in België en Nederland. “Je hoeft helemaal geen linkse activist te zijn, je bekeerd hebben tot het veganisme of nooit meer met het vliegtuig te willen reizen om te zien dat het systeem buiten adem is”, schrijft ze. Het betekent ook dat we de komende jaren wellicht steeds meer klokkenluiders zullen horen. Mensen die vanuit hun specifieke kennis van een bepaald domein aan de alarmbel trekken.
In het trendboek leggen respectievelijk wiskundige Cathy O’Neil en journalist Brett Scott uit hoe de algoritmen van sociale netwerken ons in een “permanente staat van irritatie houden om winst te creëren” (maar jij bent geen duif, toch?), en waarom de opkomst van een maatschappij zonder cash geld, in tegenstelling tot het narratief dat daarover de ronde doet, geen goed nieuws is.
“De tijd waarin we leven is er ook een van nieuwe ongebreidelde en ongeëvenaarde creativiteit. Zo kan een nieuwe golfbeweging ontstaan, waarin de combinatie van technologie en menselijkheid tot nieuwe vormen van solidariteit leidt”
Kunst kan de wereld redden
Toch kunnen we er niet omheen dat nieuwe technologieën ook een enorm potentieel hebben. Net als Re-story benadrukt L’ADN dat er veel grassprietjes door het beton aan het groeien zijn en dat de tijd waarin we leven er ook een is van nieuwe ongebreidelde en ongeëvenaarde creativiteit. Zo kan een nieuwe golfbeweging ontstaan, waarin de combinatie van technologie en menselijkheid tot nieuwe vormen van solidariteit leidt, zoals Henry Mentink afgelopen jaar op zijn kruitocht naar Parijs vaststelde dat hij elke tien kilometer mensen tegenkwam die zorgdragen voor elkaar en voor de aarde.
Nieuwe technologie zoals die van Web3 dat een democratischer internet probeert te realiseren of van de Midjourney beeldgenerator die gebaseerd is op kunstmatige intelligentie en iedereen de kans biedt om kunst te creëren. Dat is hoopgevend, omdat kunst ook volgens L’ADN de komende jaren een cruciale rol speelt om de toekomst te verbeelden. We hebben de kunstenaar in onszelf nodig om de wereld te redden. (Het boek Het is aan ons van Merlijn Twaalfhoven is beschikbaar in onze webshop)
Het voordeel van weten dat een systeem buiten adem is, is ten minste te weten dat er een systeem is. Een systeem dat gebouwd is op een verhaal en dat blokkeert als een zandkorrel -zoals een pandemie of oorlog – die de machine doet vastlopen.
Wat is dan het antwoord?
Vluchten naar het andere einde van de wereld? Kiezen voor ROMO (Relief of Missing out) of ons als kobolds terugtrekken in ons ‘hol’? (‘goblin mode’ is in het Verenigd Koninkrijk verkozen als woord van het jaar 2022). Kiezen voor een decadente levensstijl met drugs en alcohol (ook een vlucht)? Of de grote vlucht nemen en door zelfdoding dit leven verlaten? Of toch proberen om #samens – ons woord van het jaar 2022 – de krachten te verenigen om aan een nieuwe wereld te bouwen? Immers, zoals Merlijn Twaalfhoven in een opiniestuk op Re-story verwoordde: met de gevoelens van nabijheid, urgentie en gezamenlijkheid die nu leven kunnen we grote veranderingen in gang zetten.
Daarvoor hebben we geen toverstokje nodig, maar moeten we wel een aantal hefbomen activeren: technologische, politieke, economische en financiële. Ze zullen allemaal hun volle kracht pas kunnen uitoefenen als het collectief in beweging komt. Het is daarom dat Re-story een coöperatieve vennootschap is: samen kunnen we het tij keren als we de toekomst als een gezamenlijke onderneming zien.
Re-story memorandum
Om weer zuurstof te geven aan de samenleving, zijn we ervan overtuigd dat een nieuw verhaal over een andere economie de basis kan leggen voor een mooie toekomst. Door economische vraagstukken te benaderen vanuit de invalshoek van behoeftebevrediging en niet vanuit de logica van winst of consumentisme, ontstaan ook kansen om oplossingen voor de huidige sociale en maatschappelijke noodsituaties te koppelen aan ecologisch verantwoorde oplossingen op lange termijn. Samen met coöperanten en specialisten schrijven we dit jaar aan een memorandum dat we in de aanloop naar de nationale, regionale en gemeentelijke verkiezingen van 2024 aan beleidsmakers zullen overhandigen.
