Het effect van lockdowns en (hyper-)inflatie op welzijn
Maatschappelijke veranderingen sinds 2021 zijn enorm
Bestuurlijk actief zijn in de zorg, c.q. het sociale domein, is een heel mooie ervaring als je de meeste tijd interim directiefuncties in het bedrijfsleven vervult. Mijn welzijnswerk begon aan de staart van de coronacrisis en is geëindigd aan het begin van de inflatiecrisis. Twee nationale crises in één jaar tijd die beide nog dagelijks effect op de samenleving hebben. Ze hebben dezelfde oorzaak: lockdowns.
In oktober 2021 loopt het aantal coronabesmettingen opnieuw op. De EU, de WHO en de nationale overheid hadden ons verteld dat er een nog veel besmettelijker variant circuleerde: de deltavariant.
Mijn voorganger geeft begin november aan dat hij zijn taak als minder passend ervaart en graag wil terugkeren naar zijn oorspronkelijke functie van teamleider. Of ik het, vanuit mijn rol als voorzitter van de Raad van Toezicht, wil overnemen. Voor mij geldt dan niet alleen de vraag of ik een goede invulling aan deze nieuwe uitdaging kan geven, maar ook wat de effecten van de crisis op de organisatie zijn. Is het werk van de welzijnswerkers inhoudelijk veranderd? Hebben ze überhaupt nog fysiek contact met hun doelgroep? Of alleen maar via een beeldscherm? Hoeveel mensen werken er thuis? Wat betekent dat voor mijn inwerkperiode en daarna?
November 2021 – meer maatregelen en avondlockdown
Het aantal besmettingen stijgt nu in alle regio’s en leeftijdsgroepen. Het kabinet besluit strenge maatregelen in te zetten om contacten zoveel mogelijk te beperken. Dit gebeurt op 2 november. Op 12 november wordt weer een gedeeltelijke lockdown aangekondigd. 26 november wordt de eerste avondlockdown afgeroepen. Bijna alles sluit om 17.00 uur. Tevens wordt op die datum door de minister van VWS in de maatregelenbrief aangekondigd dat de boostercampagne een extra impuls krijgt. Ik moet met een mondmasker op door het gebouw lopen, anderhalve meter afstand houden en zo min mogelijk mensen op kantoor toelaten tijdens mijn inwerkperiode.
In december 2020 al bracht Stanford University een wetenschappelijk rapport uit dat grote vraagtekens plaatste bij het effect van lockdowns.
Nationaal beleid wederom sterk bepaald door de EU
In afwachting van de goedkeuring van de Europese Commissie, onder leiding van Ursula von der Leyen, vergroot het kabinet in het 4e kwartaal van 2021 het steunpakket.
Voor de derde keer in mijn leven ga ik een zorgorganisatie in crisis leiden. Ik weet dat ik op weinig contacten met nieuwe collega’s mag rekenen, vanwege de nieuwe lockdowns. De meeste welzijnswerkers werken vanuit huis en hebben slechts via beeldscherm contact met hun cliënten.
Voor medewerkers met kleine kinderen thuis blijkt dat stressvol te zijn. Psychische en sociale problemen met cliënten via een beeldscherm bespreken, met op de achtergrond aandacht vragende kinderen is een behoorlijke uitdaging.
“Het aantal huiselijke crises is ongeveer verdrievoudigd door de strenge lockdowns”
December 2021 – omikron en harde lockdown
Op 18 december 2021, de week voor Kerst en een jaar na de eerste wetenschappelijke studie die lockdowns betwijfelt, kondigt het kabinet een harde lockdown aan die 19 december ingaat. Dit gebeurt plotsklaps, zonder dat ik met collega’s voorbereidingen kan treffen voor de begeleiding van de meest zorgelijke dossiers. De paar collega’s die op kantoor zijn, vertellen me dat het aantal huiselijke crises ongeveer is verdrievoudigd na de zomervakantie. Dat gaat om zowel gevallen van huiselijk geweld, als het aantal (v)echtscheidingen. Ook is er sprake van meer eenzaamheid onder de leeftijdsgroep 65+ – zij zien geen familie of vrienden meer – en jongeren tussen de 15 en 25 jaar.
De regering geeft aan dat de reden voor de plotselinge maatregelen een piek is in de ziekenhuisbezetting vanwege de deltavariant. Nog erger zou de omikronvariant kunnen zijn. Deze wint snel terrein. Uit cijfers uit Groot-Brittannië en Zuid-Afrika blijkt dat deze besmettelijker is dan eerdere varianten. Dus geeft het kabinet een extra impuls aan de boostercampagne, met het doel dat zoveel mogelijk mensen in januari 2022 hun boostervaccinatie krijgen.
Hoe erg is die omikronvariant nou eigenlijk?
Het zit niet in mijn aard om voetstoots paniekverhalen aan te nemen. Zeker niet als het mijn werk of privéleven zal beïnvloeden. Ik zoek dus zelf op internet naar betrouwbare berichten over de gevaren van omikron. Ik kom een bericht tegen van 25 november 2021 waarin de regering van Botswana waarschuwt voor de omikronvariant. Ze geeft aan dat deze is aangetroffen in vier volledig gevaccineerde inwoners. Wat is de waarde van al die Pfizer vaccins dan nog?
Op 14 december 2021 volgt een bericht van de grootste ziektekostenverzekeraar van Zuid-Afrika. Daarin staat dat omikron driemaal besmettelijker is dan de eerdere alfa- en deltavariant. Maar ook dat het risico op ziekenhuisopname 30 procent lager is.
Op 21 december 2021 publiceert de toonaangevende Engelse krant The Guardian een artikel dat aangeeft dat omikron aanzienlijk minder gevaarlijk is dan zijn voorgangers. Maar op 19 december is onze regering net overgegaan tot een keiharde lockdown. “Better safe than sorry” zouden de Engelsen zeggen.
Harde lockdowns, psychische gezondheid en huiselijk geweld
Tussen kerst en oud en nieuw lees ik een artikel in The Lancet van 28 september 2020. Daarin staat dat huiselijk geweld duidelijk is toegenomen door lockdowns. Iets dat mijn collega’s en ik herkennen.
Ook worden mensen met psychische of psychiatrische stoornissen zieker door lockdowns, aldus het Lancet-artikel. Moord en zelfmoord nemen toe door deze maatregel. Des te meer reden om als regering goed na te denken voordat je een dergelijke actie afkondigt. Zeker als de nieuwe variant minder ziekmakend is.
Januari 2022 – versoepelingen
Begin januari bereikt de omikrongolf Nederland. Deze vervangt daarmee binnen enkele weken de deltavariant. Hij blijkt inderdaad veel minder gevaarlijk. In januari 2022 vinden de eerste versoepelingen van de harde lockdown plaats. Op 10 januari 2022 gaan het basis- en voortgezet onderwijs en de bso weer open. Op 26 januari 2022 worden meer versoepelingen doorgevoerd. Ik zie steeds meer collega’s naar kantoor terugkeren. Wat een feest!
Februari 2022 – openstelling van de samenleving?
In februari 2022 is er vanuit het kabinet opeens weer veel aandacht voor de blijvende inzet van het coronatoegangsbewijs dat in 2021 door de EU werd geconstrueerd. Op 15 februari geeft minister Kuipers een persconferentie. Op 25 februari vervallen verschillende maatregelen, zoals de anderhalve meter maatregel en dat nare coronatoegangsbewijs. Het carnaval kan weer met grote groepen worden gevierd.
In gesprekken met mijn collega’s wordt duidelijk wat er allemaal is veranderd sinds de zomer van 2021:
- Door de lockdowns zijn veel bijeenkomsten, waarbij vrijwilligers een rol spelen, geannuleerd. Veel van deze vrijwilligers hebben definitief opgezegd;
- Het aantal overlastsituaties in bepaalde buurten is toegenomen, omdat zo veel gezinnen gedwongen thuis zaten door lockdowns. Dat geldt ook voor het aantal dossiers van burenoverlast;
- Steeds meer mantelzorgers blijken overbelast te zijn geraakt door de toegenomen zorg voor oudere familieleden tijdens de lockdowns;
- Ook kinderen die noodgedwongen zorgtaken voor hun ouders op zich moesten nemen (jonge mantelzorgers), zijn zwaarder belast geraakt;
- Het aantal (v)echtscheidingen waarbij bemiddeld moet worden, nam fors toe. Het thuiszitten heeft bij velen de spanningen opgedreven;
- Het aantal gevallen van huiselijk geweld tegen partners en kinderen nam toe;
- De problematiek van de voortijdige schoolverlater is toegenomen qua aantal en complexiteit;
- Veel sociale vaardigheidstrainingen voor schoolkinderen die gepest worden, moesten worden afgezegd.
Maart – April 2022
In april stuit ik op een website waarop maar liefst meer dan veertig wetenschappelijke onderzoeken naar de effecten van lockdowns te vinden zijn. De publicaties zijn afkomstig uit de wetenschappelijke tijdschriften Nature, The Lancet, van de Stanford University en tal van andere universiteiten.
Ik lees een aantal van deze onderzoeken en kom tot de volgende conclusies:
- Lockdowns speelden een marginale rol bij het beperken van virustransmissies (Nature);
- Sociale aanpassingen als de anderhalve meter afstand en persoonlijke hygiënemaatregelen hebben het meeste effect gehad op het beperken van besmettingen (TU van Denemarken);
- Maatschappelijke schade door lockdowns is ongekend en nauwelijks te becijferen, maar komt terug in eenzaamheidsproblematiek en fors toegenomen zelfmoordaantallen, aldus de NOS op 29 september 2022;
- Het wereldwijde denken dat lockdowns de oplossing zijn om besmettingen te beperken, is een gevolg van de beperkte intellectuele capaciteiten van de huidige politieke leiders;
- Een veel minder extreme reactie op Covid-19 zou de gevolgschade van deze pandemie aanmerkelijk hebben beperkt;
- Lockdowns hebben een zwaar – onderschat – effect gehad op de (mentale) gezondheid van maatschappijen, vooral op de leeftijdsgroepen 12-25 jaar en 65+;
- Bij de regering is een totaal gebrek aan inzicht in nut en effectiviteit van de (zware) maatregelen. Iets dat in september 2022 wordt bevestigd door de Onderzoeksraad Voor de Veiligheid;
- Ik ben getuige geweest van de zwaarste vorm van politiek wanbeleid in mijn leven.
Mei – september 2022: toenemende zorgen over inflatie
In mei lijkt Nederland nauwelijks nog bezig met het coronavirus. De laatste maatregel, de verplichting om mondkapjes te dragen op het vliegveld en in het vliegtuig, vervalt. Inmiddels hebben we al enkele maanden met de Oekraïne-oorlog te maken.
In mei zit ik met enkele gemeenteambtenaren in vergadering over de mogelijke escalaties door de inflatie en de effecten daarvan op stijgende armoede. Op dat moment lijkt het nog mee te vallen; het aantal nieuwe aanmeldingen bij ons Informatie Punt Geldzaken (IPG) blijft beperkt.
In deze periode verschijnen steeds meer publicaties over de effecten van eerdere lockdowns op de mogelijk stijgende inflatie. Immers, na het opheffen van de lockdowns is de vraag naar goederen en diensten explosief toegenomen. Inflatie is het meest schandalige gevolg van lockdowns, aldus het toonaangevende Engelse blad The Spectator.
Per 20 mei vervalt de tijdelijke Coronawet om in augustus door D66 als permanent wetsvoorstel ingediend te worden, inclusief vergaande beperkingen van de Nederlandse grondrechten. Het verzet tegen deze vorm van extreme overheidsdwang is groot.
“De enorme maatschappelijke schade van de coronamaatregelen is niet uit te leggen aan volgende generaties”
Mijn laatste weken als welzijnsbestuurder
In de loop van juli wordt voor mij een opvolger als permanent bestuurder gevonden. Ik bereid me voor op dossieroverdracht en het inwerken van mijn opvolger. Dat blijkt emotioneel veel moeilijker dan in eerdere interim-banen. Er is een hechte, warme band met de medewerkers opgebouwd in een tijd dat de maatschappelijke problemen fors toenamen: meer maatschappelijke onzekerheid, een inmiddels explosief gegroeid aantal nieuwe aanmeldingen voor mensen met financiële problemen (IPG) en een fors gestegen ziekteverzuim.
De enorme maatschappelijke schade van de, door het westen collectief gevolgde coronamaatregelen is niet meer uit te leggen aan volgende generaties. Ik hoop op betere tijden en betere politici voor ons land.
