Als we naar de elders luisteren, zou onze wereld er heel anders uitzien
Zoals we al vaak hebben onderstreept, zitten in het nieuwe verhaal dat de samenleving nodig heeft ook heel vaak oude verhalen die hun deugdelijkheid meer dan bewezen hebben en die misschien alleen moeten worden geremasterd.
Die verhalen zijn niet noodzakelijk stokoud, denk maar aan het verhaal van de Club van Rome en dat van pater, schrijver en bezieler van de Bond Zonder Naam, Phil Bosmans. En het is niet dat die oude verhalen alleen door oudere mensen kunnen worden verteld, maar niemand kan ontkennen dat die ouderlingen over heel wat heldere wijsheid beschikken.
Daarom is #helders ons woord van het jaar 2023. #helders is een samentrekking van ‘elders’ – de ouderlingen in de maatschappij die in ons huidige verhaal eigenlijk vroegtijdig worden afgeschreven en helderheid. #helders kunnen ons eraan blijven herinneren hoe belangrijk het is om de toekomst als een gezamenlijke onderneming te zien en zij kunnen helderheid brengen door hun wijsheid in te zetten voor nieuwe ideeën, andere invalshoeken, nuance …
En wat is ‘oud’? Bij de Maya’s en vele andere inheemse volken mag je jezelf vanaf je 52ste levensjaar een elder noemen. Je 52ste verjaardag staat in het teken van een wedergeboorte. Je begint dan met al je opgedane ervaring en wijsheid een nieuwe cyclus van 52 jaar in je leven.
Kortetermijndenken
De tijd waarin we vandaag leven, wordt gekenmerkt door een sterk kortetermijndenken. Politici kunnen amper verder kijken dan de volgende verkiezing, de laatste opiniepeiling of tweet. Bedrijven zijn slaven van het volgende kwartaalverslag en de voortdurende druk om de waarde van hun bedrijf voor de aandeelhouders te doen toenemen. Markten pieken en storten in elkaar wanneer de door supersnelle algoritmen gedreven speculatieve bubbels barsten. Landen schuiven aan bij internationale onderhandelingen en ruziën over kortetermijnbelangen, terwijl de planeet in brand staat en bedreigde planten- en diersoorten uitsterven. Onze cultuur van onmiddellijke bevrediging maakt dat we ons te buiten gaan aan fastfood, snelvuurberichten en de ‘Nu kopen’-button.
“De grote ironie van onze tijd”, schreef antropologe Mary Catherine Bateson, “is dat we langer leven maar korter denken.” Dit is het tijdperk van de tirannie van het nu. Waarom langetermijndenken van ondernemers gidsen uit de huidige chaostijd maakt. Nochtans is langetermijndenken meer dan ooit nodig, zo schrijft Roman Krznaric overtuigend in zijn boek De goede voorouder. Ook wij betoogden al dat langetermijndenken van ondernemers gidsen uit de huidige chaostijd maakt.
“De Maya’s zijn zich zeer bewust van hun plek in de generaties. Ze eren hun voorouders. Ze zijn zich evenzo bewust van de impact die hun acties hebben op volgende generaties”
In De goede voorouder heeft Roman Krznaric ook veel aandacht voor de manier waarop inheemse volksstammen en oude culturen altijd gebruik maken van de wijsheid van ouderlingen om op lange termijn te denken. Zoals dus de Maya’s. “De Maya’s zijn zich zeer bewust van hun plek in de generaties. Het spirituele pad van de Maya’s is sterk verbonden met het verleden en gericht op de toekomst, hun bestemming en hun nalatenschap. Ze eren hun voorouders, vinden kracht bij en voelen zich gedragen door hun voorouders. Ze zijn zich evenzo bewust van de impact die hun acties hebben op volgende generaties”, schrijft Elvira van Rijn van Mayawijsheid er hier over.
Wegwerpcultuur
In onze huidige samenleving werpen we niet alleen snel dingen weg die nog kunnen hersteld worden, maar werpen we eigenlijk ook heel snel mensen weg. Dat kan boud klinken, maar de praktijk wijst uit dat het wel degelijk waar is. Jongeren die niet in het gangbare plaatje passen, krijgen geen kansen meer. Dit terwijl ze, zoals theatermaakster Lara Staal met de dissidente jongeren bewees, enorm veel potentieel hebben: jongeren willen niet meer leren reproduceren wat er is, ze willen de tools krijgen om te veranderen.
Ook oudere mensen die nog volop vitaal en creatief zijn, kwijnen weg omdat ze geen kansen meer krijgen. Tienduizenden elders kunnen getuigen dat ze, ondanks al hun wijsheid en ervaring en in weerwil van het feit dat ondernemingen koortsachtig naar arbeidskrachten zoeken, alle moeite van de wereld hebben om nog aan de bak te komen.
Het is uiteraard positief dat we vanuit onze aandacht voor het milieu meer en meer aandacht krijgen voor de circulaire economie. Dat ondernemers zoals timmerman Felix Böck, die van eenmalig gebruikte eetstokjes meubels en interieurdecoratie maakt, bewijzen dat je met de materialen die we doorgaans weggooien prachtige dingen kan maken. Maar tegelijk zouden we ook de elders in onze samenleving circulair moeten inzetten.
Niet met pensioen
Dat vinden ook voormalig politicus Luc Martens, HR-expert Vincent Van Malderen en de eigenaars en zaakvoerders van bureau 50, Stefan Doutreluingne en Filip Lemaitre. Zij namen in januari het initiatief om een open brief te publiceren, die door heel wat bekende persoonlijkheden mee is ondertekend. In die open brief pleiten ze voor een wetswijziging die ervoor moet zorgen dat mensen niet langer verplicht op pensioen worden gestuurd als ze 65 jaar zijn. “Dat gebod, waarop enkel voor zelfstandigen een uitzondering geldt, stamt uit het begin van de vorige eeuw en is niet meer van deze tijd”, luidt het in de brief. Dat gebod staat bovendien haaks op het recht op werk uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Uit een recente bevraging van vacaturesite Indeed bij duizend Belgische 50-plussers bleek dat een aanzienlijk deel van hen gelooft dat blijven werken na de pensioenleeftijd voordelen heeft. 46 procent vindt het goed voor de gezondheid, 42 procent noemt het goed voor hun geluksgevoel en 45 procent beschouwt het als financieel noodzakelijk. Het is dan ook niet verrassend dat vier op de tien na hun pensioen graag deeltijds willen blijven werken. Bijna een op de vijf zegt zelfs voltijds aan de slag te willen blijven.
Het zou zonde zijn dat potentieel niet te benutten, als in de toekomst door de vergrijzing steeds meer ouderen afhankelijk worden van steeds minder werkenden. Er zit trouwens niet alleen winst in voor de arbeidsmarkt, ook wie kiest om langer aan het werk te blijven, heeft er baat bij. Voor die mensen is hun werk meer dan een job. Ze halen er voldoening uit en vinden er betekenis in.
Zelf ben ik als zestigplusser samen met Elke en Mischa – die deze maand ook een elder wordt – gestart met Re-story, terwijl de meeste van mijn vrienden vooral met hun pensioen bezig waren. Waarom? In de eerste plaats omdat maatschappelijke trends volgen en erover schrijven altijd mijn passie is geweest. In de tweede plaats omdat ik zag dat er meer aan de hand was dan werkgerelateerde burn-outs waarover ik samen met Joan De Winne en Rebekka Rogiest het boek Ze maken ons kapot, meneer schreef. Ten derde, omdat ik ervan overtuigd ben dat we, om van de wereld een betere plaats te maken voor de volgende generaties, vooral een nieuw narratief en nieuwe verhalen nodig hebben.
En ja, ook omdat ik me nog veel te jong voel om niets meer te doen. Dat werken en van het leven genieten tegenpolen zijn, is ook een verhaal dat men ons heeft doen willen geloven en waarvoor we een ‘re-story’ nodig hebben.
“Inheemse volkeren kijken soms al meer dan honderdduizend jaar hoe je het beste in harmonie met de Aarde en elkaar kunt samenleven. Daar zijn ontzettend veel diepe en tijdloze wijsheden uit voortgekomen. Wijsheden die ons kunnen helpen om de toekomst opnieuw vorm te geven”
Rooted messages
Voor hun tien minuten durende film Rooted messages interviewden Thomas Roebers en Ingeborg Ertinger van Mexico tot Nieuw-Zeeland zestien inheemse leiders. Toen de wereld door corona stil kwam te staan, besloten zij op zoek te gaan naar inheemse leiders om van hen te horen wat zij over de situatie te zeggen hadden en dat met de rest van de wereld te delen. “Inheemse volkeren kijken soms al meer dan honderdduizend jaar hoe je het beste in harmonie met de Aarde en elkaar kunt samenleven. Daar zijn ontzettend veel diepe en tijdloze wijsheden uit voortgekomen. Wijsheden die ons kunnen helpen om de toekomst opnieuw vorm te geven”, vertelt Thomas bij MaatschapWij. De boodschappen van deze zestien inheemse wisdom keepers legde het tweetal vast op video met als doel mensen dieper te doen nadenken.
MaatschapWij distilleerde daar al drie wijze lessen uit: zorgen voor de Aarde, betekent zorgen voor jezelf. Zoek rijkdom niet in geld en spullen, maar in de natuur. Laat je idee van hiërarchie los. Dat klinkt toch niet echt als diep wetenschappelijk onderzochte inzichten. Toch lijken deze inzichten die je met logisch boerenverstand zelf kan bedenken, ver weg in de westerse wereld van vandaag.
Europese natuurvolkeren
Toch waren er voor de opkomst van het christendom ook in Europa natuurvolkeren, zoals de Saksen, Germanen en Kelten. En ook hekserij wordt als een natuurreligie gezien. Met de opkomst van het christendom zijn deze natuurreligies helemaal verdwenen. Ook hier zijn rooted messages te vinden. In Wat als Spinoza’s visie had gewonnen? en Rudolf Steiner, pedagoog of futuroloog? kun je meer lezen of beluisteren over waarom en hoe onze verbinding met de natuur, en ook onze eigen natuur, verloren zijn gegaan.
Organisatieadviseur en coach Ellie Van der Est vertelde ons in een interview dat de grootste uitdaging voor leiders van onze tijd nu het respectvol meenemen van het verleden naar de toekomst is. Dat proces managen vraagt om andere interventies dan we geleerd hebben. Het vraagt om de #helders niet af te schrijven, maar om juist rekening te houden met hun wijsheid. Met Het Wiel van Leiderschap en Verandering’ gebaseerd op het medicijnwiel van de oorspronkelijke bevolking van Noord-Amerika, systemische principes en veranderkunde reikt Ellie leiders praktische handvatten aan die focussen op de menselijke kant van verandering als succesfactor.
ChatGPT over elders
Ook de #helders zijn trouwens mee met hun tijd en een nieuw fenomeen als ChatGPT, waarbij kunstmatige intelligentie een antwoord geeft op alle mogelijke vragen, is hen niet vreemd. Wij stelden ChatGPT de vraag wat er zou gebeuren als de wereld meer naar de ouderlingen, de elders zou luisteren. Dit is het kunstmatige intelligente antwoord dat we kregen:
‘De wereld zou een plaats worden waar terug meer plaats is voor respect en harmonie, waarin meer de nadruk ligt op traditionele wijsheid en levenservaring en op een beter begrip van het verleden.
Er zouden minder generatieconflicten zijn en een veel sterker gemeenschapsgevoel. En daar bovenop zou er meer focus liggen op duurzaamheid en op het in stand houden van cultureel erfgoed.’
Dat antwoord is veelzeggend genoeg om van 2023 het jaar van de #helders te maken. Laten we ouderlingen niet langer afschrijven, maar hen de kans bieden te blijven werken en zingeving te zoeken. Dat kan er ook voor zorgen dat we opnieuw meer naar hen luisteren en gebruikmaken van de wijsheid die ze hebben om los te komen van de waan van de dag en om meer op lange termijn te denken. Als wij onze toekomst als een gezamenlijke onderneming willen zien, hebben we de helderheid van de elders nodig.
Daarom is #helders ons woord van het jaar 2023. Omdat zij er ons aan blijven herinneren dat we #samens (ons woord van het jaar in 2022) aan de transitie moeten werken die de wereld nodig heeft.
Geert DeGrande is mede-oprichter van onze Belgische partner Re-story
