De apenstreken van een pokkenvirus
Terwijl het apenpokkenvirus zich over de Westerse wereld verspreidt, krabben virologen zich achter hun oren. Zij kunnen niet goed verklaren wat zich nu afspeelt. Het apenpokkenvirus is, voor zover we weten, niet goed in staat om van de ene mens naar de andere over te springen. En toch lijkt dat nu te gebeuren.
Virologen leerden het apenpokkenvirus kennen in de late jaren vijftig, toen het virus opdook in het laboratorium van de Deense onderzoeker Preben von Magnus. Von Magnus had apen laten overvliegen en ontdekte bij de dieren een onbekende ziekte. De veroorzaker was een virus, ontdekte Von Magnus. De nieuwe ziektekiem was niet in staat proefdieren te doden en sprong in Von Magnus’ lab ook niet over naar mensen.
Omdat Von Magnus het virus bij apen had ontdekt en omdat de ziektekiem verwant was aan het gevreesde pokkenvirus, kreeg het de naam ‘apenpokkenvirus’. Het apenpokkenvirus komt van nature voor in West- en Centraal-Afrika. Wetenschappers hadden het lange tijd over het hoofd gezien, omdat de symptomen zoveel lijken op die van het pokkenvirus. Pas in 1970 beschreven artsen, die in Congo probeerden de pokken te bestrijden, het eerste menselijk besmettingsgeval.
Tot de huidige uitbraak is het apenpokkenvirus slechts enkele tientallen keren buiten Afrika bij mensen aangetroffen. De grootste uitbraak vond plaats in 2003, in de Verenigde Staten. Via een dierenhandel was het virus terechtgekomen in huisdieren. In totaal werden 79 mensen, die fysiek contact met de dieren hadden gehad, ziek. Niemand overleed.
“Het apenpokkenvirus lijkt nu toch van de ene mens op de andere over te kunnen springen”
Niet erg besmettelijk
Fysiek contact met een besmet iemand kan leiden tot besmetting, gewoon in de nabijheid van een besmet individu verkeren niet. Dat blijkt uit een aantal gevallen van Amerikanen die in Nigeria het apenpokkenvirus hadden opgelopen en met het vliegtuig terugkeerden naar huis. Nadat de ziekte was ontdekt, screenden de autoriteiten iedereen die in hetzelfde vliegtuig had gezeten, maar niemand bleek besmet. In theorie kan het apenpokkenvirus zich wel via waterdruppeltjes door de lucht verplaatsen, maar in de praktijk is die route niet relevant. Je moet enkele uren tegenover een besmet iemand zitten en ondertussen een gesprek voeren, om besmet te kunnen raken.
Het apenpokkenvirus is dus bij lange na niet zo besmettelijk als het coronavirus. Daar komt nog bij dat mensen die zijn geïnfecteerd door het apenpokkenvirus het virus alleen kunnen overdragen als ze al ziek zijn. Ook wat dat betreft verschilt het apenpokkenvirus dus van het coronavirus. Daar komt nog bij dat de symptomen van apenpokken niet te missen zijn. Ze beginnen ongeveer 1 tot 2 weken na besmetting en lijken aanvankelijk op die van griep. Binnen vijf dagen na het opduiken van de eerste symptomen verschijnen grote en pijnlijke puisten op het lichaam. Bij gezonde mensen verdwijnen de puisten, plus de andere symptomen, na enkele weken.
Volgens studies, verricht in Afrika, overlijdt 3 tot 10 procent van de personen die met het apenpokkenvirus zijn besmet. De rest herstelt. Maar, zo zeggen immunologen, die percentages zeggen waarschijnlijk meer over de slechte gezondheid- en voedingsstatus van de overledenen dan over de ziekmakende eigenschappen van het virus. Buiten Afrika is tot nu toe niemand aan het apenpokkenvirus overleden.
Voor zwangere vrouwen en kinderen ligt de situatie misschien iets anders. De eerste groep kan door infectie een miskraam krijgen, terwijl het immuunsysteem van de tweede groep moeite heeft om het virus uit te schakelen.
Tegen de achtergrond van wat de medische leerboeken en encyclopedieën over het apenpokkenvirus vertellen, is het bijna uitgesloten dat de uitbraak van het apenpokkenvirus net zulke pandemische vormen zal aannemen als het coronavirus. Het virus verspreidt zich immers alleen via fysiek contact en kan zich bovendien alleen verspreiden als iemand al ziek is en zich ziek voelt.
De Nederlandse overheid plaatste de ziekte weliswaar op 21 mei 2022 op de lijst van de allergevaarlijkste ziekten, maar eigenlijk wijst alles wat we weten over het apenpokkenvirus erop dat het met de risico’s voor de Nederlandse bevolking reuze meevalt.
Mysterieus
Het is wel duidelijk dat er met de uitbraak iets merkwaardigs aan de hand is. Om te beginnen is de omvang extreem. “Dit is een bijzonder ongewone situatie”, zei Jennifer McQuiston, een expert op het gebied van gevaarlijke infectieziekten van het Amerikaanse CDC, in een interview met CNN. “Het aantal gevallen dat nu wordt gerapporteerd ligt ver boven het normale niveau.”
Toen dit artikel werd geschreven, hadden internationale nieuwsbureaus in totaal 148 besmettingsgevallen gerapporteerd. In de halve eeuw dat het apenpokkenvirus bekend is, is dit buiten Afrika nooit eerder voorgekomen.
De meeste gevallen van apenpokken buiten Afrika hadden tot voor 2022 betrekking op mensen die recent in Afrika waren geweest. De huidige uitbraak is anders. Hij is volgens de gezondheidsautoriteiten terug te voeren tot een paar superspreading events in Europa. Het gaat om feesten waar homomannen en biseksuele mannen op grote schaal seks met elkaar zouden hebben gehad en elkaar zouden hebben besmet.
“Het apenpokkenvirus is alleen besmettelijk als je al symptomatisch bent en je hoofd waarschijnlijk helemaal niet hebt staan naar sociale activiteiten”
Eentje daarvan zou in België tijdens het Darklands-festival hebben plaatsgevonden, een andere in een sauna in het Spaanse Madrid, vertelde de Britse epidemioloog David Heymann in een interview met Associated Press. “We wisten al dat het apenpokkenvirus zich kan verspreiden door het aanraken van de puisten van iemand die is besmet”, zei Heymann. “Het ziet ernaar uit dat de overdracht van het virus ook via seks kan verlopen.”
Dat is nieuw. Maar als dit klopt en als het virus zich inderdaad via deze superspreader events heeft verspreid, dan rijzen er toch een paar vragen. Het apenpokkenvirus is alleen besmettelijk als je symptomatisch bent en je hoofd waarschijnlijk niet staat naar sociale gebeurtenissen. En mocht je daar anders over denken, dan zullen de andere bezoekers van dat feest waarschijnlijk met een grote boog om je heen lopen.
De aantallen die nu worden gerapporteerd zijn ook zo groot, dat ze eigenlijk niet het gevolg kunnen zijn van één besmet individu. Gezien het fikse aantal infecties waarover de media berichten, zouden er op deze festiviteiten toch meerdere besmette individuen moeten hebben rondgelopen. Die moeten hun besmetting enkele weken eerder hebben opgelopen. Als we inderdaad aan het begin van een uitbraak van apenpokken staan, dan is die volgens de WHO niet begonnen tijdens een paar seksfeesten, maar minstens enkele weken eerder. Het apenpokkenvirus moet al langer circuleren.
Voorspellingen komen uit
Nog merkwaardiger is dat de uitbraak tot nu toe akelig veel lijkt op het scenario van een simulatie die het Nuclear Threat Initiative (NTI) in 2021 uitvoerde. Het NTI is een door onder meer de Bill & Melinda Gates Foundation gesponsorde organisatie, die kernrampen en aanslagen met biologische wapens wil voorkomen. In de simulatie breekt halverwege mei 2022 een epidemie met het apenpokkenvirus uit, die zich over de wereldbol verspreidt en in de jaren die volgen honderden miljoenen doden veroorzaakt. In de simulatie hebben terroristen het virus in een lab genetisch versleuteld, waardoor het zich niets meer van de bestaande vaccins aantrekt.
Hebben wij nu ook te maken met een genetisch veranderd apenpokkenvirus? Dat zou de uitbraak verklaren. Volgens de WHO ziet het er echter niet naar uit dat het apenpokkenvirus op wat voor manier dan ook genetische veranderingen heeft ondergaan. Dat zou ook onwaarschijnlijk zijn. Het apenpokkenvirus is, net als het verwante pokkenvirus, een DNA-virus. DNA-virussen muteren uiterst langzaam. Dat verklaart waarom het pokkenvirus, dat tienduizenden jaren geleden uit de voorouders van het apenpokkenvirus is ontstaan, daar nog steeds sprekend op lijkt. De gelijkenis is zo groot dat vaccins tegen het pokkenvirus ook beschermen tegen het apenpokkenvirus.
Profijt
Zo raadselachtig als de huidige uitbraak is, zo duidelijk is het wie de verwikkelingen zullen toejuichen. De onverwachte opkomst van het apenpokkenvirus in rijke landen is goed nieuws voor de producenten van vaccins of antivirale middelen tegen het pokken- en het apenpokkenvirus.
Een van die bedrijven is het Amerikaanse Siga Technologies, de producent van het antivirale middel Tecovirimat. In het begin van 2022 keurde de EU het middel goed voor de bestrijding van de pokken en de apenpokken en nu is Siga in gesprek met Europese landen die een voorraad willen aanschaffen.
Een ander bedrijf dat dankzij de apenpokkencrisis een paar goede jaren tegemoet gaat, is het Duits-Deense Bavarian Nordic. Bavarian Nordic produceert Imvanex, een betrekkelijk nieuw vaccin tegen het pokken- en apenpokkenvirus. De Amerikaanse overheid bestelde onlangs voor enkele honderden miljoenen. Bavarian Nordic heeft ook een order binnen van een Europees land.
Onderzoekers van Bavarian Nordic publiceerden trouwens in februari 2022 een studie waarin ze voorspelden dat het apenpokkenvirus wel eens voor problemen zou kunnen zorgen. Dat kwam, schreven ze, omdat de vaccinatieprogramma’s tegen pokken zijn stopgezet nadat het pokkenvirus in 1980 was uitgeroeid. Omdat de pokkenvaccins ook beschermden tegen apenpokken en er nu een generatie is opgegroeid die geen antilichamen tegen de pokkenvirusfamilie meer aanmaakt, was het volgens de Bavarian Nordic nog maar een kwestie van tijd totdat het apenpokkenvirus ook buiten Afrika problemen zou gaan veroorzaken.
Die voorspelling kwam uit. Het is maar goed dat er vaccins zijn.
