Wat zijn zombiebedrijven en waarom groeit dat aantal nu zo snel?
Meerdere definities van zombiebedrijven
Er zijn meerdere definities van zombiebedrijven. De meest gebruikte is die van de OESO: een zombiebedrijf is een bedrijf dat tien jaar of langer bestaat en in drie opeenvolgende jaren te weinig winst maakte om de rentelasten te kunnen betalen.
Een andere is: ieder bedrijf met een negatief eigen vermogen.
Nog eentje: ieder bedrijf dat onder ‘bijzonder beheer’ van een bank valt.
Omdat de rente die op bedrijfsleningen betaald moet worden weer stijgt, neemt het aantal zombiebedrijven toe. Maar er zijn meer redenen waarom dat aantal stijgt. Ze worden in dit artikel benoemd, met tips hoe je kunt voorkomen dat je bedrijf een ‘zombie’ wordt.
In welke sectoren komen de meeste zombiebedrijven voor?
Dat hangt af van het land dat beoordeeld wordt. In de Verenigde Staten blijken andere sectoren de top 10 van zombiebedrijven te bezetten dan in Europa. Dat lijkt voornamelijk met de financiering te maken te hebben. In Europa financieren overheden een aantal sectoren die in de VS in particuliere handen zijn.
In het algemeen lijken de meeste zombiebedrijven voor te komen in sectoren waarin de overheid het voor het zeggen heeft, c.q. de financiering verstrekt. Kortweg: ambtelijke – non profit – organisaties zijn vaker een zombie dan profit organisaties. Dat is begrijpelijk aangezien de continuïteit van een ambtelijke organisatie niet bedreigd wordt als de financiën niet op orde zijn.
Als we weer de OESO benadering en cijfers volgen, dan ziet de top van zombiesectoren in het OESO gebied (36 voornamelijk westerse landen) er als volgt uit:
Klik hier voor meer informatie.
Meeste zombiebedrijven in de gezondheidszorg
In de gezondheidssector – voornamelijk ziekenhuizen en verpleegtehuizen – is 25% van alle organisaties in het OESO gebied een zombie. Zie de opsomming van OESO rapporten over dit onderwerp op deze pagina.
Op de tweede plaats komen de energiebedrijven die ons van gas en elektriciteit voorzien. In beide sectoren heeft de overheid een belangrijke, zo niet de belangrijkste, zeggenschap. Vervolgens komen media bedrijven en financiële bedrijven – waaronder banken – in beeld als zombiebedrijven. Banken vooral in zwakkere landen in Zuid-Europa. Voor Nederlandse banken geldt dit nauwelijks.
Hierbij is het belangrijk dat we ons realiseren dat het in bovenstaand overzicht om het gemiddelde over 36 OESO landen gaat. In de VS en in Nederland – beiden lid van de OESO – staan industriële bedrijven bovenaan het lijstje van zombies.
Er zitten allerlei consequenties vast aan sectoren met veel zombiebedrijven. Ook de niet-zombies hebben last van hun ongezonde collega’s in dezelfde branche. Zowel op het gebied van concurrentie, de beschikbaarheid van vreemd vermogen en de beschikbaarheid van geschikt personeel.
“de meeste zombiebedrijven lijken voor te komen in sectoren waarin de overheid de financiering verstrekt”
Zombiebedrijven zijn vaak ‘verwaarloosde organisaties’
Rond 2005 werd de term ‘verwaarloosde organisatie’ voor het eerst in ons land gebruikt. De term is ontleend aan de opvoedkunde en geeft aan dat er tekortkomingen zijn ontstaan in de relatie tussen de leiding en de werknemers van een bedrijf. Zodanige tekortkomingen dat ze hebben geleid tot probleemgedrag in de organisatie die ten koste gaat van de effectiviteit, interne- en externe verstandhoudingen en – uiteindelijk – de winstgevendheid en continuïteit.
Een paar typische voorbeelden van gedrag in verwaarloosde organisaties zijn:
- Veel roddelgedrag tussen collega’s over collega’s;
- Opzettelijk verzwijgen van relevante informatie voor andere collega’s;
- Ontbreken van een duidelijke en werkbare organisatiestructuur;
- Werknemers die structureel te laat komen en daar niet op worden aangesproken;
- Intimideren en pesten op de werkvloer;
- Het niet aanspreekbaar of bereikbaar zijn van de leiding;
- Veel wantrouwen tussen de leiding en de rest van de organisatie;
- Het niet stellen van eisen aan de prestaties van medewerkers;
- Het ontbreken van periodieke voortgangsgesprekken.
In zwaar verwaarloosde organisaties is de wederkerigheid tussen leiding en medewerkers verdwenen. Dat heeft tot gevolg dat medewerkers ongevoelig zijn geraakt voor gangbare managementbenaderingen zoals stimuleren, ontwikkelen, belonen of straffen.
De invloed van thuiswerken op de toename van het aantal zombiebedrijven
Er wordt steeds vaker gesuggereerd dat de Covid-19 crisis – en het daardoor veroorzaakte thuiswerken – de kans op verwaarlozing in een organisatie vergroot. Dat is niet alleen een denkbeeldige opvatting. Uit het proefschrift van Joost Kampen is gebleken dat verwaarlozing en de daaraan verbonden gevolgen vaker optreden als het onderlinge contact tussen medewerkers afneemt. Thuiswerken kan daarmee bijdragen aan het ontstaan van nieuwe verwaarloosde organisaties. Dat kan op zijn beurt weer tot meer zombiebedrijven leiden.
De invloed van de ECB op de explosieve groei van zombiebedrijven in Europa en Nederland
Volgens de Bank for International Settlements – Centrale Bank der Centrale banken ofwel BIS – is het aandeel zombiebedrijven in Europa explosief gegroeid na de introductie van de euro. Dat verergerde nog eens fors na de eurocrisis in 2011, door het verlagen van de rente en het bijdrukken van meer dan 6.000.000.000.000 euro uit het niets. Zie hier een mooi overzicht van de publicaties en een kort Youtube filmpje over die bevindingen van de BIS.
Onder normale marktcondities zouden deze zombiebedrijven van de markt verdwijnen door overnames of faillissementen. Sinds de introductie van de euro en de ECB is er echter geen sprake meer van een normale marktwerking in de eurozone. Het gebied wordt door de ECB monetair als een planeconomie geleid zonder noemenswaardige inspraak van de Europese lidstaten. Door de extreem lage rente konden ook verzwakte zombiebedrijven geld blijven lenen bij commerciële banken.
Scheuren in het ECB beleid door ultra inflatie
Momenteel komen er steeds meer scheuren in de Europese planeconomie zoals de ECB deze zich voorstelt. Door de grootste inflatiepiek sinds WO II, is de Europese Centrale Bank genoodzaakt de rente te verhogen. Dat gaat in kleine stapjes van 0,5 tot 0,75% per keer. Echter, de staats- en bedrijfsschulden van meerdere eurolanden zijn zo hoog, dat slechts 2 – 3 % rentestijging op staatsobligaties of bedrijfskredieten niet meer op te brengen is zonder tot faillissementen te leiden.
“sinds de introductie van de euro en de ECB is er geen sprake meer van een normale marktwerking in de eurozone”
Naderende faillissementsgolf in Nederland?
Op dit moment lijkt de Nederlandse economie nog prima te draaien. Zeker als je naar de lage werkeloosheid, c.q. krapte op de arbeidsmarkt kijkt. Je hoeft echter geen econoom te zijn om te snappen dat de huidige mega inflatie – volgens het CBS 13,7% naar Europese maatstaven in augustus – roet in het eten gaat gooien. De lonen stijgen niet mee met die inflatie en steeds meer mensen komen in de financiële problemen. In een heel hoog tempo!
Op 23 augustus jl. schreef het Centraal Plan Bureau een notitie aan de Commissie Financiën van de Tweede Kamer. Daarin is aangegeven dat de armoedegrens van 2022 op 2023 met een dramatische 19,4% gaat stijgen! Daardoor komt volgens het NIBUD 33% van alle Nederlandse huishoudens in de betaalproblemen. Dat leidt uiteraard tot minder bestedingen, c.q. aankopen, waardoor de vraag en de economie in omvang af gaan nemen. Bij afname, of uitval, van de vraag, zullen de zombiebedrijven het eerst het loodje leggen.
101% stijging van het aantal faillissementen gedurende 2022
Kredietverzekeraar Atradius doet ieder jaar onderzoek naar de ontwikkelingen in Nederland op het gebied van aantallen faillissementen. In het meest recente jaaronderzoek van 13 april jl., verwacht het bedrijf een ontstellende 101% stijging (!) van het aantal Nederlandse faillissementen. Met name in de tweede helft van het jaar. Een belangrijke reden hiervoor is het staken van de ruimhartige overheidssteun als gevolg van de pandemie, naast de afname van het besteedbaar inkomen door inflatie.
Veel bedrijven moeten een deel van die coronasteun terugbetalen, maar hebben daar geen mogelijkheden toe nu de klanten wegvallen als gevolg van inflatie. Ook ontstaan er problemen omdat er achterstallige belastingen moeten worden afgelost, terwijl ook daar de middelen voor ontbreken.
Wel of niet redden van zombiebedrijven?
Sommige zombiebedrijven zijn niet meer te redden en kunnen maar beter vervangen worden door gezondere collega’s. Andere zijn zeker de moeite waard om nog energie in te steken. Dat is de les die ik zelf heb geleerd na een kleine twintig jaar werken met zombiebedrijven. In de meeste gevallen kwam ik met deze bedrijven in contact door bemiddeling, of verwijzing, van de afdeling bijzonder beheer van ING of Rabobank. De rollen die ik daarbij vervul, lopen van intern adviseur en directiecoach tot aan statutair directeur van deze bedrijven. Mijn grootste drijfveer is het behoud van gezonde werkgelegenheid. Immers, in al deze bedrijven hebben veel mensen hun energie, geld, toekomstverwachtingen en hoop geïnvesteerd. Bedrijven van nieuw perspectief voorzien, als dat mogelijk is, biedt veel voldoening.
Als je wilt voorkomen dat je bedrijf in de naderende moeilijke tijden onderuit gaat, dan is er een scala aan acties die je kunt ondernemen. Ik noem er een paar:
- Nieuw commercieel perspectief blootleggen door marktonderzoek met inschakeling van Big Data;
- Naar andere, en/of aanvullende, financieringsbronnen zoeken;
- Binnen een industrieel bedrijf – de doorlooptijden in productie verkleinen;
- Scherpere bewaking van debiteuren en crediteuren;
- Opzetten van een periodieke liquiditeitsprognose die je vertelt wanneer er financiële knelpunten ontstaan;
- Afstoten van verlieslatende activiteiten;
- Samenwerkingsverbanden aangaan met partijen waarmee het bedrijf synergie kan opbouwen;
- Reorganiseren van het personeelsbestand.
