Van wie is de wetenschap? (Deel 1)
Kritisch COVID-onderzoek kraakte reputatie eminent geleerde
“We own the science”, zei Melissa Fleming, communicatiemanager bij de Verenigde Naties, in een recent interview voor het World Economic Forum. Een opmerkelijke uitspraak. Kun je wetenschap bezitten? Die vraag staat centraal in een serie over (on)afhankelijke wetenschap. Vandaag deel 1: het verhaal van John Ioannidis, eminent hoogleraar aan Stanford University. Wat gebeurt er als je onderzoek niet in de smaak valt?
De erelijst van de in New York geboren fysicus John Ioannidis is lang en indrukwekkend. De eminent hoogleraar aan Stanford University kreeg sinds 2007 tal van onderscheidingen en speciale leerstoelen aangeboden door onder andere Novim (University of California), het Albert Einstein Instituut in Berlijn, de McMaster University en Columbia University. Hij won de David Sackett-prijs en de Albert Stuyvenberg-medaille. De naam John Ioannidis was solide als een Toscaanse villa. Wie zijn status als wetenschapper ter discussie durfde te stellen, maakte zichzelf onsterfelijk belachelijk. Dat gebeurde dus niet.
Mikpunt van spot
Maar de komst van COVID-19 veranderde alles. Vanaf begin 2020 werden Ioannidis en zijn werk ineens met andere ogen bekeken. ‘What the heck happened to John Ioannidis’, schreef oncoloog en hoogleraar David Gorski van Wayne State University School of Medicine. Wat is er in godsnaam met John Ioannidis gebeurd? Gorski doelde op diens bevindingen rondom het coronavirus en het antwoord op zijn retorische vraag was simpel. De New Yorkse immigrantenzoon bracht om de haverklap onderzoeksresultaten die niet pasten bij het heersende narratief. Voor Gorski was dat kennelijk een schok. Als je niet met de wetenschappelijke kudde meeloopt, dan moet er wel iets met je aan de hand zijn…
Ook Ioannidis zelf was geschokt, maar om een andere reden. Zijn populariteit loste in korte tijd op als mist in de ochtendzon. Van prijswinnende topwetenschapper werd hij een ordinair mikpunt van spot en intimidatie. Zijn interviews met FOX News en CNN waren dramatisch. “Ze wilden weten waar John verkeerd was gegaan en niet wat John te vertellen had en hoe John wilde helpen”, riposteerde Ioannidis. Ook in de privésfeer kreeg hij te maken met smaad en laster. Tijdens het recente congres The Lack of Scientific Freedom in Kopenhagen op 24 en 25 oktober 2022 vertelde hij voor het eerst wat hem als kritische wetenschapper overkwam (en nog steeds overkomt).
Deuk in reputatie
The Lack of Scientific Freedom werd georganiseerd door het gelijknamige Institute of Scientific Freedom, dat onafhankelijkheid in de wetenschap als grootste ideaal beschouwt. Het instituut dat beweert geen donaties van de (medicijn-)industrie te accepteren, stelt dat democratische waarden in de wetenschap en de vrijheid van meningsuiting onder druk staan door politieke, financiële en religieuze belangen. Het zegt dat onwelkome onderzoeksresultaten worden gecensureerd of met vertraging gepubliceerd als onderzoekers hun conclusies nog eens hebben heroverwogen voor een ‘betere’ afstemming op wat opdrachtgevers willen horen.
Ioannidis moet erom gniffelen. Zijn reputatie mag dan een flinke deuk hebben opgelopen, zijn humor is hij nog niet kwijt, zo blijkt tijdens het congres. Via een videoverbinding spreekt hij een zaal met wetenschappers van bekende en onbekende universiteiten toe. Harvey Risch, Kim Witczak, David Hammerstein, Joan-Ramon Laporte, Pawel Zagozdon, Carl Heneghan, Sara Gandini en andere onderzoekers spreken vandaag over censuur, tegenwerking van sponsoren en druk vanuit de academische wereld en farmaceutische industrie. Stuk voor stuk hebben ze nare ervaringen.
Wetenschap vervuild
De boodschap van Ioannidis over dit onderwerp is luid en duidelijk. Met grapjes en kwinkslagen gelardeerd vertelt hij over zijn nogal ontluisterende ervaringen sinds hij kritische onderzoeksresultaten publiceerde rondom de pandemie. Met een glimlach: “Ik heb de wetenschap vervuild met meer dan zestig peer-reviewed onderzoeken over COVID-19. Een volledige lijst vind je op de website van Stanford University.”
Op fysieke aanvallen na heeft hij alle bedreigingen die je je kunt voorstellen persoonlijk ondervonden. Hij werd emotioneel en psychisch geïntimideerd en uitgemaakt voor een moderne Stalin, kreeg verwensingen naar zijn hoofd geslingerd over Griekse immigranten die naar een onbewoond eiland zouden moeten worden verbannen. Zijn reputatie als wetenschapper werd door het slijk gehaald en hij ontving doodsbedreigingen. Ioannidis: “In grote hoeveelheden, van politiek links en politiek rechts”. Ook zijn familie werd niet gespaard: “Over mijn 88-jarige moeder werd op social media geschreven dat ze was overleden aan het virus. Ze kreeg telefoontjes met de vraag wanneer de uitvaart zou zijn. We werden trouwens wel goed opgevangen door een speciaal team van Stanford”, aldus de wetenschapper.
Officiële standpunt
Wereldwijd werd de wetenschapper bekend met zijn onderzoek naar de IFR (infection fatality rate) van COVID-19, dat begin 2020 werd gepubliceerd op de website van de WHO. Hij onthulde dat 0,21 procent van de mensen die besmet raakt met het virus, eraan overlijdt. (Dit percentage werd later bijgesteld naar 0,15 procent.) Een baanbrekend onderzoek dat de paniekverhalen in de media in het juiste perspectief plaatste. Meteen was duidelijk dat het virus alleen gevaarlijk was voor een extreem kleine groep kwetsbaren. Maar dat was niet de boodschap die overheden en media wilden brengen. Ook Ioannidis’ onderzoeken naar de effecten van lockdowns, mondkapjes en het sluiten van scholen bevestigden niet het ‘officiële’ standpunt, wat hem kritiek en minachting opleverde.
Zoals hij zijn er velen. In Nederland kreeg hartchirurg Jan Grandjean, die internationaal bekend werd met zijn operaties op een kloppend hart, bakken met kritiek over zich heen omdat hij vragen stelde over het coronabeleid van de overheid en over myocarditis, een hartspierontsteking als bijwerking van het mRNA-vaccin van Pfizer. Ook immunoloog en bioloog Theo Schetters weet wat er gebeurt als je als wetenschapper tegen het heersende standpunt ingaat. Schetters verloor een van zijn aanstellingen.
Maatschappelijke belangstelling
In een onderzoek van Nature Survey of Science werd aan 321 wetenschappers gevraagd over hun negatieve ervaringen naar aanleiding van het spreken over COVID-19. Daaruit bleek dat maar liefst 15 procent doodsbedreigingen had gehad. Bijna 60 procent werd aangevallen op professionele geloofwaardigheid, meer dan 20 procent werd fysiek of seksueel bedreigd en enkele wetenschappers waren zelfs fysiek aangevallen.
Voor Ioannidis is kritiek krijgen altijd dagelijkse kost geweest: “Wetenschap is nooit perfect. Je doet het zo goed mogelijk en er zullen altijd mensen zijn die houden van wat je publiceert en mensen die het haten. Die laatste groep beslaat ongeveer 5 procent. Het verschil nu is dat wetenschap heel zichtbaar is geworden door de pandemie en 5 procent is een enorm aantal. Ik heb mijn hele leven verlangd naar maatschappelijke belangstelling voor wetenschap en nu is het zover en iedereen is geïnteresseerd. Let op met wat je wenst! Onwelkome en boodschappen en mensen worden gecanceld. Hoe meer je in de belangstelling staat, hoe bedreigender men je gaat vinden en hoe urgenter de redenen voor collega-wetenschappers, boze burgers, journalisten, politici, influencers en factcheckers om je te beschadigen. Ze willen je kapotmaken.”
Freedom of speech
Is John Ioannidis nou echt zijn verstand verloren? Niets duidt daarop als je hem hoort spreken. Nee, er is iets anders aan de hand. “We zitten in een grote wetenschappelijke fraude”, aldus psycholoog Harald Walach die ook sprak in Kopenhagen. “Alleen mensen die het zich kunnen permitteren, zijn nog kritisch.” Het klinkt onheilspellend, als een cynische knipoog naar het citaat van Melissa Fleming: “We own the science”. Stel je voor dat grote ngo’s als het World Economic Forum gaan bepalen wat wetenschap is en wat desinformatie. Dat zou een frontale aanval zijn op de wetenschappelijke vrijheid om de werkelijkheid te onderzoeken zoals die is.
Hoe kunnen we zo’n aanval pareren? Ioannidis vindt het duidelijk een lastig thema: “Tja… ik hoor van veel collega’s dat ze moeite hebben om kritisch werk gepubliceerd te krijgen. Anderen hadden geen carrière voor de pandemie en hebben dat nu wel, omdat ze de gewenste conclusies brengen. Wij zullen wetenschappelijke tijdschriften moeten zien te vinden die hun verantwoordelijkheid nemen en bereid zijn onafhankelijk onderzoek te publiceren. Kijk, verschillende narratieven zullen er altijd zijn. Juist daarvoor moet ruimte zijn. Freedom of speech moet blijven bestaan.”
Nawoord: Van het congres Follow the Science in Kopenhagen zijn impressies, interviews en conclusies te bekijken op www.followthescience.nl.
