Stuur met propaganda en censuur, want…
Vooral sinds de uitbraak van de pandemie hebben overheden en politici veel meer gebruikgemaakt van technieken om de publieke opinie naar een gewenste uitkomst te sturen. Of het nu gaat om vaccineren, opwarming van de aarde, terugdringen van CO2, de ‘duurzame’ economie, kringloopsamenleving, gelijke behandeling of discriminatie (Black Lives Matter); het denken van de massa beïnvloeden, vergt psychologische technieken en inzet van mainstream media. Waarom hebben deze technieken zo aan belang gewonnen, hoe werken ze en wie heeft ze bedacht?
Edward Bernays grondlegger van propaganda en public relations
Edward Bernays (1891 Oostenrijk – 1995 VS ) was het neefje van Sigmund Freud (1856 – 1939), psycholoog en grondlegger van de psychoanalyse. Bernays bracht de combinatie van psychologie en sociologie in de praktijk als propaganda. Later – na de val van het naziregime – noemde hij het noodgedwongen public relations. Zijn eerste grote ‘succes’ betrof het werven van soldaten voor de Eerste Wereldoorlog in Amerika. Latere successen: het als president van de VS benoemd krijgen van Calvin Coolidge en Herbert Hoover en het omverwerpen van regeringen die de belangen van de VS of van Amerikaanse multinationals dwarsboomden.
Een eerste voorbeeld van het omverwerpen van politieke regimes in het belang van multinationals, was Guatemala (1954) in opdracht van – wat nu – bananenteler Chiquita International heet. Bernays bedacht hiervoor een staatsgreep onder de codenaam Operatie PBSUCCESS. De zittende, democratisch verkozen president Jacobo Arbenz werd uit het zadel gestoten en vervangen door Castillo Armaz. Een dictator die de steun kreeg van de VS. 200.000 Guatemalteken lieten het leven tijdens deze staatsgreep. Dit artikel legt de casus helder uit.
De basisgedachte van Bernays was dat de meeste mensen irrationale wezens zijn die zich hoofdzakelijk laten leiden door hun (dierlijke) instincten. Mensen zijn echte ‘kuddedieren’ die zich het veiligst voelen in een groep. Buiten de kudde worden zij onzeker, eenzaam en onvoorspelbaar. De kudde kan bijvoorbeeld een politieke partij zijn, een geloof of een vakbond. Wil je verandering bewerkstelligen, dan moet je de kuddegeest aanspreken. Dat doe je met onder andere buzzwords. Denk aan ‘transitie’, ‘inclusieve samenleving’, ‘circulaire economie’ of ‘BLM’. Iedereen weet meteen wat je ermee bedoeld en velen neigen dan automatisch tot volgen.
De belangrijkste werken van Bernays zijn Crystallizing Public Opion (1923) en Propaganda (1928). Ik heb beide gelezen en kan ze van harte aanbevelen voor iedereen die het huidige manipuleren door overheden wil begrijpen. De grootste volger van Bernays zijn gedachtegoed was Joseph Goebbels. Goebbels las in de jaren twintig de werken van Bernays en baseerde er de hele nazipropaganda op, waarna Bernays de nieuwe term public relations bedacht omdat propaganda te veel met nazi’s geassocieerd werd.
Walter Lippman; bedenker van publieke opinie, stereotypes en Koude Oorlog
Pulitzer Prizewinnaar, schrijver en journalist Walter Lippmann (1889 – 1974) schreef in 1922 zijn grootste werk Public Opinion. In zijn werken citeerde Edward Bernays hier vaak uit. Zijn hele leven combineerde hij de ideeën van Lippmann met wat hij van zijn oom Sigmund Freud over psychologie had begrepen.
In het manipuleren van mensenmassa’s had Lippmann zijn kennis en ervaring opgedaan tijdens zijn twee jaren als oorlogsverslaggever in België en Frankrijk tijdens WO I. In Public Opinion beschrijft hij hoe dat manipuleren in zijn werk gaat: er moet een barrière bestaan tussen een nieuwsfeit en de bevolking/burgers. Die barrière bestaat uit journalisten. Deze beroepsgroep moet het feitelijke nieuws zodanig brengen, dat dit het in het ‘publieke belang’ is. Hoe dat eruit ziet, bepaalt de heersende politieke klasse, niet de burgers. Ook in een ‘democratisch’ land als de VS.
“Lippmann wijst op het publieke belang van gedeeltelijke waarheden vertellen, dus vooral niet de hele waarheid. Op die manier kun je de burger beter manipuleren zonder dat je als journalist fake nieuws verspreidt”
Als praktijkvoorbeeld van wat het ‘publieke belang’ dient, beschrijft Lippmann hoe hij getuige is van een slachtpartij tussen Duitsers en Fransen bij Verdun, waarbij aan beide kanten duizenden doden vallen. De geregistreerde aantallen Duitse slachtoffers (350.000) mogen in zijn artikel staan, maar het aantal gesneuvelde Fransen (400.000) moet hij verwijderen. Zo wordt bij de lezer in de VS de indruk gewekt dat de Duitsers aan het verliezen zijn, terwijl het omgekeerde het geval is.
Lippmann wijst op het publieke belang van gedeeltelijke waarheden vertellen, dus vooral niet de hele waarheid. Op die manier kun je de burger beter manipuleren zonder dat je als journalist fake nieuws verspreidt. Je vertelt gewoon niet alles. Deze aanpak wordt ook tegenwoordig veelvuldig toegepast.
Bestanddelen van de publiek opinie
De publieke opinie bestaat uit een aantal opinies die opgebouwd zijn vanuit verschillende sociale groeperingen, aldus Lippmann. Er bestaan dus groepen in de samenleving die afzonderlijke opinies over een maatschappelijk onderwerp kunnen hebben. Kijk alleen al naar de verschillende meningen over wel of niet vaccineren, of er sprake is van klimaatverandering is of dat Nederland uit de EU moet of niet. Voorstanders van vaccinaties zullen veelal een ander maatschappij- en zelfbeeld hebben dan de tegenstanders.
De opinie van een maatschappelijke subgroep hangt sterk samen met zaken als het geloof dat die groep aanhangt, de leeftijdscategorie, politieke overtuiging of de verdeling man/vrouw in zo’n subgroep. Denk maar eens aan mensen die vanuit hun geloofsovertuiging nooit gevaccineerd willen worden. Maar ook de economische positie van een subgroep bepaalt sterk hoe er in die groep gedacht wordt. De kleine – maar inmiddels mondiaal zeer dominante – subgroep van biljonairs, denkt beduidend anders over het belang van democratie dan de subgroep die de voedselbank nodig heeft om te overleven.
Stereotypes
Ongeveer de helft van zijn boek besteedt Lippmann aan de beschrijvingen en werking van stereotypes. Het werken met stereotypes is één van de meest effectieve middelen om de publieke opinie vlot mee te bewerken, te veranderen of aan te passen.Het zijnzijn algemene beelden over de kenmerken, eigenschappen en gedrag van een groep, zoals racist, fascist, vrouwenhater of antisemiet. Het zijn generalisaties en versimpelingen van de werkelijkheid, waarmee een groep maatschappelijk uit te sluiten of te bagatelliseren is. Met een antivaxxer, racist of vrouwenhater wordt immers niet alleen iemand bedoeld die negatieve denkbeelden heeft over wat de overheid wenselijk acht. Automatisch worden er nog vele andere kwaliteiten aan deze mensen toegekend. Ze zijn immers vaak ook; kortzichtig, laag opgeleid, asociaal, labiel, maatschappijonvriendelijk en onwenselijk in je directe omgeving.
Zo is ‘groene gekkies’ een spottende benaming voor milieuactivisten. Met het gebruik van deze stereotypes kunnen hele groepen in de samenleving vlot worden uitgeschakeld, waardoor bepaalde maatschappelijke veranderingen in de publieke opinie sneller doorgevoerd kunnen worden
Wappies, een nieuwe categorie binnen de stereotypes
Wappies is een spottende en kleinerende term voor mensen die stellige beweringen doen over een onderwerp (zoals corona), terwijl anderen die beweringen als onzin beschouwen. Dat komt doordat ze niet gebaseerd zijn op serieus te nemen bronnen, maar op halve en hele verzinsels en complottheorieën à la David Icke.
Een vergelijkbaar woord is gekkie. Dat is ook een stereotype benaming voor iemand die fanatiek ideeën verkondigt die anderen belachelijk vinden. Zo is ‘groene gekkies’ een spottende benaming voor milieuactivisten. Met het gebruik van deze stereotypes kunnen hele groepen in de samenleving vlot worden uitgeschakeld, waardoor bepaalde maatschappelijke veranderingen in de publieke opinie sneller doorgevoerd kunnen worden.
Nudging als opvolger van propaganda?
Nudging (of nudgen) is een in 2008 beschreven gedragspsychologische motivatietechniek waarbij mensen subtiel worden gestimuleerd zich op een gewenste wijze te gedragen. Over de effectiviteit van nudging bestaat geen wetenschappelijke consensus. De term is populair geworden door het in 2008 verschenen Engelstalige boek Nudge: Improving Decisions About Health, Wealth, and Happiness van de wetenschappers Richard Thaler en Cass Sunstein. Volgens hen is een nudge elke externe manier van beinvloeding van gedrag bij mensen, zonder opties te verbieden en/of financiële prikkels significant te veranderen. De techniek kan worden gezien als het geven van een ‘duwtje’ (Engels: nudge) in de ‘goede’ richting. Klassiek voorbeeld is de in urinoirs geplakte nepvlieg die mannen niet meer naast, maar in de pot moet laten plassen.
Een ander voorbeeld van een nudge is de door de minister Hugo de Jonge gebezigde zin over vaccinatie: “niet alleen voor jezelf, maar ook voor anderen”. Deze nieuwe vorm van gedragsbeïnvloeding stuit op veel kritiek, omdat het doel is mensen via hun onderbewustzijn te manipuleren. Wetenschappelijk wordt de effectiviteit van nudging echter betwijfeld. Uit een meta-analyse werd geconcludeerd dat de publicatiebias zodanig groot is dat er geen bewijs overblijft dat nudging een effectief instrument is om gedrag te veranderen. Sommige psychologen en filosofen vragen zich af of de overheid (politici, beleidsmensen) niet te ver gaat in het sturen of manipuleren van mensen en zich bezondigt aan ongewenst paternalisme. Volgens anderen beperkt nudging zich enkel tot een gedragswijziging op korte termijn maar zet het niet aan tot een mentaliteitsverandering op lange termijn.
Censuur
Censuur is het gebruiken van de macht van de staat, een andere controlerende macht (EU), of een bepaalde groepering (politieke partij), om informatie achter te houden of de expressie aan banden te leggen. Het geeft de maatregelen aan om de persvrijheid te beperken. Een zeer duidelijk voorbeeld hiervan is de beslissing van EU-voorzitter Ursula von der Leyen in 2022 om alle Russische media in de EU te verbieden. Dat gaat zelfs zo ver dat Russische satellietzenders als Russia Today (RT) zijn verwijderd. En ook de mediakanalen van Russische internetbedrijven zijn geblokt. Bij mijn weten is het voor het eerst in de geschiedenis van Europa na WOII dat de Europese burger niet zelf kan beslissen over wat hij kan volgen aan nieuws.
Waarom zoveel sturing, censuur en andere psychologische oorlogsvoering tegen de eigen bevolking?
Het is duidelijk dat westerse ‘leiders’ in toenemende mate aansturen op een controlemaatschappij waarin democratie, vrije meningsuiting en privacy tot het verleden behoren. Waarom? Als je de boeken van Klaus Schwab leest, is de elite ervan overtuigd dat er nu vlot ingegrepen moet worden om het klimaat en de beschaving te redden van de wilde horde van ordinaire burgers, wappies en complotdenkers. Dat gaat alleen als de inspraak/democratie wordt afgebouwd en er meer sturing aan de informatievoorziening, lees persvrijheid, wordt gegeven.
De vraag voor mij is of het Westen – met een traditie in democratie – rijp is voor een meer totalitaire samenleving zoals de USSR destijds? Zijn wij klaar voor de Verenigde Staten van Europa onder bewind van de Verenigde Staten van Amerika om zodoende het hoofd te bieden aan de opkomende Chinese macht? Als dat niet zo is, gaan we een periode tegemoet met toenemende strijd tussen burgers en overheid.
