Europese politiek drijft donkere wolken boven ondernemers
“Coronacrisis valt in het niet bij deze economische crisis”
Ondanks de steun voor de mkb-sector in de miljoenennota, zijn er veel zorgen bij ondernemers. Door de recessie is er een grote kans op omzetdaling en mogelijk is de demping van de energierekening onvoldoende toereikend. Veel verschillende problemen komen tegelijkertijd op hen af. “Dan moet je ervoor vrezen dat steeds meer mkb-bedrijven stoppen”, zei econoom Edin Mujagić bij Goedemorgen Nederland op NPO 1.
In mei 2022 kondigde de Europese Unie een boycot aan van Russische olie. De Rabobank bracht in dit rapport de economische effecten van de uitsluiting in kaart voor Rusland, de eurozone en Nederland.
Europa importeert jaarlijks 170 miljoen ton ruwe olie en geraffineerde aardolieproducten uit Rusland, wat neerkomt op 3,4 miljoen vaten per dag. Dit is 20 tot 25 procent van de totale olieconsumptie in Europa. Wanneer de import van olie uit Rusland stopt, moet Europa dus dagelijks 3,4 miljoen vaten van elders halen. Dat blijkt problematisch, waardoor er gaten in de energievoorziening ontstaan. Met name bij de industrie. Het gevolg is omzetverlies, banenverlies en faillissementen. Dat is het tegenovergestelde van waarvoor de EU werd opgericht.
OPEC kiest kant van Rusland
De OPEC-landen hebben 4 miljoen vaten per dag aan extra capaciteit, ruimschoots voldoende om het wegvallende aanbod van 3,4 miljoen uit Rusland te compenseren. Probleem is dat Rusland deel uitmaakt van OPEC+, wat het draagvlak bij andere OPEC-landen verkleint om het aanbod te verhogen. Dat is inmiddels ook uitgesproken en geëffectueerd; De OPEC+ heeft besloten de productie van olie vanaf november met maar liefst twee miljoen vaten per dag terug te brengen. Net voor het winterseizoen. Hiermee steunen zij Rusland.
Op korte termijn zijn er ook nog belangrijke uitdagingen om Russische olie te vervangen. Russische olie heeft bijvoorbeeld een bepaalde samenstelling qua dichtheid en zwavelgehalte. Raffinaderijen in Europa kunnen dit profiel niet ‘zomaar’ aanpassen. Het gebruik van ruwe olie met een andere samenstelling kan zorgen voor efficiëntieverlies, omdat meer processen nodig zijn. Ook logistiek wordt het een uitdaging om olieleveringen op zo’n grote schaal te verleggen. Door het specifieke profiel van Russische olie, ontstaan nu overal in de EU problemen met de productie van diesel. Deze is sterk ingericht op Russische olie als grondstof. Een tekort aan diesel zal veel transporten – van onder andere levensmiddelen – stilleggen, met bevoorradingsproblemen van supermarkten als gevolg.
Minister Jetten voor Klimaat en Energie heeft een groot aantal deskundigen uit de oliesector gevraagd om voor december een noodplan te maken, mocht de strategische voorraad volgend jaar niet genoeg blijken te zijn. Cruciale sectoren moeten verzekerd zijn van diesel om bijvoorbeeld supermarkten van voedsel te voorzien. Lukt dat onvoldoende, dan kunnen we maatschappelijke onrust en een toename aan faillissementen zien vanaf begin 2023.
Johan Geeroms, Director Risk Underwriting Benelux van Allianz: “Bedrijven hebben te maken met een ongekende stijging van inputkosten die tientallen procenten hoger uitvallen”
Russische gasboycot heeft nog meer gevolgen
Naast die 25 procent afhankelijkheid van Russische olie, is Europa voor meer dan 40 procent afhankelijk van gas uit Rusland. Van de Nederlandse gasimport uit Rusland is ongeveer 17 procent bestemd voor binnenlands gebruik. Daarnaast bestaat ongeveer 9 procent van onze wederuitvoer naar andere EU-landen waarmee we leveringscontracten zijn aangegaan, uit Russisch gas. Het zal voor Europa en Nederland zeer lastig zijn de gasvoorraden voor de volgende winter op korte termijn aan te vullen zonder Russisch gas. Er zijn immers nauwelijks alternatieve energiebronnen voorhanden. Landen die LNG exporteren (de VS, Qatar, Algerije en Australië), zitten al tegen hun maximumcapaciteit aan. Het uitbreiden van LNG-capaciteit in Europa (zie deze plannen in onder meer Duitsland) en de aanleg van de benodigde infrastructuur kosten jaren en gaan gepaard met hoge kosten.
Te weinig gas voor de winter
Momenteel zijn de Nederlandse gasvoorraden voor 80 procent gevuld, aldus de NOS. In de gasopslagen past zo’n 16 miljard kuub. Dan zijn ze voor 100 procent gevuld. In het verleden gebruikten we in de koudere helft van het jaar (oktober-maart) gemiddeld 26 miljard kubieke meter. De komende maanden gaan dus olie- en gastekorten ontstaan. Daardoor zullen bedrijfsactiviteiten stilgelegd moeten worden. Je ziet dat al levensmiddelenbedrijf HAK de productie deze winter voor zes weken stillegt.
Extra financiële problemen door belastinguitstel
Ondernemers konden vanaf 2020 gebruikmaken van coronamaatregelen. Zo hadden ze tot en met 31 maart 2022 de mogelijkheid bijzonder belastinguitstel aan te vragen. Vanaf 1 oktober 2022 moeten honderdduizenden ondernemers deze schuld van in totaal ruim 19 miljard euro gaan terugbetalen. Dit mag worden uitgesmeerd over vijf jaar. Ondernemersclubs vrezen dat dit niet makkelijk wordt. Zo’n 1.700 bedrijven staan al op de rol voor mogelijke schuldsanering en daar komen er meer bij, aldus RTL Nieuws op 3 oktober jongstleden.
Ondernemers lossen hun schuld in principe in zestig maandelijkse termijnen af. Onder voorwaarden kan dat worden opgerekt tot zeven jaar. Een ondernemer met een gemiddelde schuld van 70.000 euro bijvoorbeeld betaalt zo al snel ruim 1.100 euro per maand, exclusief rente. De termijn moet uiterlijk aan het einde van de maand binnen zijn. Voor vele mkb’ers zal dit liquiditeitsdruk opleveren, waardoor mogelijk lonen niet volledig kunnen worden uitbetaald.
Om ondernemers te helpen tijdens de coronapandemie, waren er verschillende steunmaatregelen:
- Tegemoetkoming Vaste Lasten (TVL)
- Noodmaatregel overbrugging voor behoud van werkgelegenheid (NOW)
- TONK-regeling voor ZZP’ers, bedoeld om het tijdelijk wegvallen van opdrachten op te vangen
- Time Out Arrangement (TOA)
- Borgstelling mkb-kredieten
- Financiële Regeling Sportsector
- Financiële Regeling Culturele en Creatieve Sector
De helft van alle ondernemers die de TVL ontvingen, blijken deze terug te moeten betalen, aldus BNR Nieuwsradio. Dat gaat om circa 5 miljard euro van de verstrekte 10 miljard euro, aldus het vakblad voor economen ESB.
Voor de loonsteun uit de NOW geldt dat maar liefst zeven op de tien bedrijven die coronanoodsteun kregen om lonen door te betalen, te veel hebben ontvangen. Volgens voorlopige berekeningen van ambtenaren op het ministerie van Financiën moet minimaal 7 miljard van de verstrekte 18,7 miljard euro aan NOW-steun worden teruggevorderd, aldus ESB.
(On-)houdbaarheid schulden van bedrijven – mkb-ondernemerskrediet
Onlangs bracht De Nederlandse Bank haar Overzicht Financiële Stabiliteit Najaar 2022 uit. Daarin staan tal van toegenomen financiële risico’s voor de Nederlandse economie. Nederland zit qua bedrijfsschulden in de top 4 van de EU, zo blijkt uit pagina 45 van dit rapport. Dat geeft weinig problemen zolang de rente op die schuld op het niveau van 2021 blijft. Dat is helaas niet het geval. De rente voor het gemiddelde zakelijke krediet in het mkb steeg van 2,1 procent in november 2021 naar bijna 4 procent nu.
Johan Geeroms, Director Risk Underwriting Benelux van Allianz: “Zelden kregen we een dergelijke simultane samenloop van zoveel negatieve factoren”
Explosie van faillissementen verwacht
Verzekergigant Allianz publiceerde eind oktober een analyse van wat ons de komende tijd te wachten staat. “Bij de huidige economische crisis valt de coronacrisis in het niet. De negatieve effecten zullen bedrijven veel dieper raken. Het is een atypische, meervoudige crisis. Zelden kregen we een dergelijke simultane samenloop van zoveel negatieve factoren”, zegt Johan Geeroms, Director Risk Underwriting Benelux van Allianz.
Geeroms wijst op diverse onderzoeken van de eigen researchafdeling. “Het ene cijfer is nog ernstiger dan het andere. De snel oplopende faillissementen in Europa (volgend jaar gemiddeld 40 procent, in België dit jaar al 39 procent), de inflatie die piekt op 10 procent in de eurozone, de oplopende rente, de dure dollar die grondstofkosten extra opdrijft, stijgende loonkosten van 10 procent en meer. Bedrijven hebben te maken met een ongekende stijging van inputkosten die tientallen procenten hoger uitvallen.”
Hij voorziet ook politieke onrust in Europa rond begrotingstekorten en duurzaamheidsdoelstellingen. “Prachtig al die miljarden aan steun. Kijk naar Duitsland: 200 miljard euro steun alleen al om de hoge energieprijs te compenseren. We zullen zien dat de beschikbare begrotingsruimte van landen volledig wordt uitgeput. Begrotingen ontsporen. Juist in een tijd waarin ook veel geld nodig is voor de energietransitie en klimaatmaatregelen. Het kan haast niet anders dan dat duurzaamheid de komende tijd op de achtergrond zal raken.”
Werk aan de winkel
Veel werd al geschreven over de oorzaken van de huidige Europese ellende; het jarenlang bijdrukken van geld en opkopen van obligaties door de ECB, minimale rente waardoor maximale schulden ontstonden en een absoluut rampzalig energiebeleid sinds de oorlog in Oekraïne. Het huidige EU-(wan-)beleid moet worden gekeerd voordat de Europese economie volledig ontspoort.
De ECB heeft een weifelende start gemaakt met het voorzichtig verhogen van rente om de inflatie af te remmen. Die verhogingen blijken nog verre van voldoende. Ook is het bijdrukken van geld afgelopen zomer gestaakt. Tien jaren na de dramatische start van Mario Draghi als president van de ECB.
Hogere rente betekent ook nog eens hogere financieringslasten voor het mkb, dat al in financiële problemen verkeert door de bovenbeschreven neveneffecten van eerdere coronasteun. Het mkb wordt ook nog veel slechter behandeld door de (centrale) banken dan multinationals. Zo genieten laatstgenoemden nog steeds van supergoedkoop krediet dat hen rechtstreeks door de ECB is aangeboden in de vorm van het opkopen van bedrijfsobligaties. Iets dat niet van toepassing is voor het mkb. Daarnaast betaalt het mkb een 2,5 maal zo hoog rentetarief (4 procent in plaats van 1,5 procent) dan het grootbedrijf, aldus de rentetabel van DNB.
De EU-burgers hebben er belang bij dat de oorlog in Oekraïne op zo kort mogelijke termijn wordt beëindigd. Daar heeft de EU zelf een grote hand in.
Wat kan het mkb zelf doen?
Naast de actie die we van de EU en nationale regeringen mogen verwachten, kan het mkb ook zelf initiatieven nemen. Van voor de hand liggende acties als scherper inkopen, debiteuren bewaken en efficiencyverbeteringen in bedrijfsprocessen tot herfinancieringen, het aantrekken van nieuw eigen vermogen en het inzetten van big data om nieuwe klanten en markten te vinden. Allemaal mooie onderwerpen voor een volgend artikel.
