Deze vier opkomende toekomsten zijn zich tegelijkertijd aan het ontwikkelen
Hij begint al van ’s ochtends te lezen en na te denken over nieuwe patronen en signalen voor de toekomst. Reon Brand, Design Principal Foresight & Social-cultural trends bij Philips is een toekomstverkenner. Futuring noemt hij dat. Hij deed twee grote onderzoeken naar het herdenken van waarde en over tegelijk opkomende toekomsten. Een betere toekomst is volgens hem een toekomst waarin de mens niet centraal staat. Maar het is niet omdat die toekomst de voorkeur heeft dat de toekomst er ook zo zal uitzien.
Reon Brand is geboren en groeide op in Cape Town in Zuid-Afrika. Hij studeerde biologie en ging aan de slag als onderzoeker. Omdat hij een meer ondernemende richting uit wilde, veranderde hij van koers en werd consultant en business developer voor Vodacom in Afrika. Daar kwam hij in aanraking met toekomstverkenning.
Ondertussen is hij al twintig jaar Design Principal Foresight & Social-cultural trends bij Philips Design in Eindhoven. In die hoedanigheid is hij verantwoordelijk voor het verkrijgen van inzichten in opkomende toekomsten voor Philips Strategic Company Innovation.
“Ik begin al van ’s ochtends te lezen en na te denken over nieuwe patronen en signalen voor de toekomst”, vertelt hij via Zoom.
Futuring
Nee, hij is geen trendwatcher, zegt hij: “Een trendwatcher focust op de korte termijn en kijkt naar wat aan het gebeuren is in een cultuur of de markt om daar significante signalen uit te distilleren die een verschil kunnen maken om het bedrijf vooruit te helpen.
Ik kijk veel verder dan waar een bedrijf onmiddellijk op kan inspelen, maar ‘foresight’ is het eigenlijk ook niet. Ik hou er niet zo van mijn werk ‘foresight’ te noemen, omdat dat te statisch is. Ik noem het eerder ‘futuring’. Ik kijk naar de grote stromen van verandering en probeer te begrijpen wat die stromen drijft.
“De conclusies die ik trek, zijn dikwijls provocatief. Het is niet iets dat je direct kan implementeren in je strategie voor de komende jaren.”
Ik stel de zaken die we vandaag doen in vraag. De conclusies die ik trek, zijn dikwijls provocatief. Het is niet iets dat je direct kan implementeren in je strategie voor de komende jaren. Zeker bij grote organisaties als Philips duurt het jaren om veranderingen echt te doorgronden, helder te krijgen hoe je daarop kan inspelen en je erop voor te bereiden door nieuwe mogelijkheden te ontwikkelen. Dat noem ik ‘future doing’.
Zo is Philips over de jaren getransformeerd in een health tech-bedrijf. In het verleden hadden we allemaal verschillende departementen die producten maakten voor de consumentenmarkt. De transformatie die heeft plaatsgevonden is die van producten naar gezondheidssystemen. Om ervoor te zorgen dat we daadwerkelijk het proces van de gezondheidszorg ondersteunen en met duurzame oplossingen komen, zijn we op een organische wijze gaan samenwerken met ziekenhuizen en andere partners.”
Rethinking Value
Die transformatie van Philips ligt volgens Reon in lijn met wat Simona Rocchi en hij in hun studie Rethinking Value in a changing landscape (download pdf) uit 2010 voorzagen: de wereld gezonder en zorg toegankelijker maken. Niet door het leveren van producten, maar door deel te zijn van ecosystemen.
Reon Brand en Simona Rocchi onderzoeken in Rethinking value in a changing landscape hoe in de loop van de tijd verschuivingen in perceptie, creatie en distributie van waarde tot een verschuiving van het sociaal-economische paradigma leidden. Ze onderscheiden daarbij vier sociaal-economische paradigma’s. Van massaproductie in het Industriële paradigma (vanaf 1945) naar het creëren van kunstmatige aspiraties en nieuwe levensstijlen in het Belevingsparadigma (vanaf 1980). Met de opkomst van internet ontstond het Kennisparadigma wat rond de millenniumwisseling leidde tot peer-to-peer waarde-uitwisseling. In het Transformatieparadigma (vanaf 2015) is een zinvol leven de belangrijkste waarde geworden.
Reon: “Philips begon als bedrijf in het Industriële paradigma. Als ik naar het Philips van vandaag kijk, zou ik zeggen dat we in het Kennisparadigma zitten, maar we omarmen ook al heel wat principes van het Transformatieparadigma.”
Hoewel Philips een enorme geschiedenis heeft in innovatief denken, is het volgens Reon toch vrij uniek dat het gelukt is die transformatie te maken.
Reon: “Transformaties van het ene naar het andere paradigma zijn altijd moeilijk en complex. Het brengt je uit je comfortzone. Het verandert het vocabulaire van je organisatie. Het verandert hoe je denkt. Het verandert de machtsstructuren, omdat je niet meer met top-down oplossingen kan komen. Je moet totaal nieuwe manieren van werken creëren en nieuwe businessmodellen ontwikkelen om waarde te distribueren. Het is een graduele reis voor een bedrijf om zijn focus te vinden. Toen ik twintig jaar geleden bij Philips kwam, begon het bedrijf al een hoop af te stoten. En zo transformeerden we van een groot conglomeraat met veel silo’s naar een bedrijf waarin iedereen een gemeenschappelijk idee en visie heeft van wat het bedrijf voortstuwt.
En als je kijkt naar de bedrijven en organisaties die zich vandaag echt klaarmaken voor de toekomst, dan zie je dat ze zich richten op het Transformatieparadigma. Ze beginnen maatschappelijke kwesties op zich te nemen, omarmen de samenwerking met meerdere belanghebbenden en ontwikkelen nieuwe bedrijfsmodellen om waarde te creëren en te delen. Meer als waardenetwerk. dan als waardeketen.” (Dat zit ook in het DNA van zebrabedrijven, die volgens ons cruciaal zijn om de wereld in een andere richting te sturen)
Co-emerging Futures
In 2019 kwam Reon Brand met een nieuw onderzoek: Co-emerging futures, a model for reflecting on streams of future change. Hij reikt met dit onderzoek een model aan om in een tijd waarin de wereld voor enorme uitdagingen staat naar opkomende ontwikkelingen in het Transformatieparadigma te kijken.
Reon: “Als je kijkt naar de uitdagingen waar we vandaag als samenleving voorstaan dan zie je dat we geconfronteerd worden met klimaatverandering en de ineenstorting van ecosystemen. Er verdwijnen soorten aan een tempo dat duizend keer sneller is dan gedurende het holoceen. Dus we zitten al in die uitstervingsgolf en het is helemaal niet zeker dat we die kunnen stoppen. Een belangrijke reden waarom we dit rondom ons zien gebeuren, is omdat we onszelf boven de natuur hebben geplaatst.
“Het industriële paradigma werd gedreven door een moderne mindset waarbij we geloofden in de wetenschap en de technologie om ons voorwaarts te stuwen.”
Het industriële paradigma werd gedreven door een moderne mindset waarbij we geloofden in de wetenschap en de technologie om ons voorwaarts te stuwen. De meeste toekomstmodellen vertrekken vanuit dit industriële paradigma. Ze inspireerden mensen om bijvoorbeeld naar de maan te gaan. Maar allemaal was het antropocentrisch, omdat ze mensen en menselijke ambities in het middelpunt zetten.
We hebben het gevoel dat wij de planeet bezitten en dat wij beslissen waar andere soorten mogen verblijven of niet. Maar het niet erkennen hoe belangrijk de verbinding met de natuur en gezonde ecosystemen rondom ons is, is wat ons richting uitsterving drijft. Daarom was ik erop gebrand om post-antropocentrische toekomsten te verkennen. Toekomsten die verder gaan dan de mens als het centrum van alles. Ik wil niet met een dogmatische boodschap over de toekomst komen. Een betere toekomst is een toekomst waarin de mens niet centraal staat. Maar het is niet omdat die toekomst te prefereren is dat de toekomst er ook zo zal uitzien.
Co-emerging futures is een open model zoals in de natuur. Natuur gaat over diversiteit en ontwikkelt zich niet in een enkele richting zoals wij in onze samenlevingen doen. Je hebt enkele sleutelrichtingen, de building blocks, en dan gaat het erom de diversiteit aan ideeën die daarop gebaseerd zijn te stimuleren.”
Twee paden, twee mindsets, vier toekomsten
Zo komt Reon Brand tot twee paden, twee mindsets en vier mogelijke en zich tegelijkertijd ontwikkelende toekomsten.
Het transmutatiepad met een augmentatieve mindset
Reon: “Het transmutatiepad is het toekomstpad waarbij mensen ernaar streven hun eigen evolutie vorm te geven. De toekomsten van dit pad zijn diepgeworteld in het geloof in wetenschap en technologie. In de toekomsten op dit pad wordt ervan uitgegaan dat de mens voor zijn vooruitgang het recht heeft de natuur te exploiteren.”
Dit transmutatiepad ontwikkelt zich in twee mogelijke richtingen:
Etheria
Etheria is de stroming gebaseerd op een sentio-centrisch wereldbeeld, dat de vooruitgang van het bewustzijn en de kracht van de geest boven alles stelt. Een toekomst waarin de mens zal voortleven zonder de de noodzaak aan een biologisch lichaam. De mens als homo cyberneticus.
Immortalia
Immortalia is de stroming die gelooft in antropocentrisme en die de mens boven alles stelt. Het is de beweging in de richting van de supermens en het transhumanisme. Deze stroming weerspiegelt de obsessie van de mens om steeds langer te leven en uiteindelijk onsterfelijk te worden.
Reon: “Je herkent deze stromingen heel sterk in Amerika. Het idee dat technologie ons voor eeuwig kan laten voortleven, krijgt daar grote steun. Het is een egocentrische toekomst: ieder voor zich en heel individualistisch. Het is een toekomst die ongelijkheid bevordert. Het geloof daarin is geworteld in het geloof dat technologie hen die het zich kunnen veroorloven kan beschermen tegen de natuurlijke ineenstorting.
Alles wat we met technologie naar de knoppen hebben geholpen, kunnen we met technologie weer herstellen, zoals CO2 uit de lucht zuigen.” (Het is als het ‘Kijk niet omhoog’ in de Netflix-film Don’t Look Up over een meteoriet die op ramkoers met de aarde ligt: als je het niet ziet is het er niet waarover we hier op Re-story schreven) .
Het transformatiepad met een preventieve mindset
Het transformatiepad reageert op de hachelijke toestand van onze natuurlijke ecosystemen en gaat over een transformatie van de manier waarop we leven, consumeren en produceren. Het gaat over post-antropocentrische toekomsten. Toekomsten die verder gaan dan de mens als het centrum van alles.
Mensen met een preventieve mindset zijn ervan overtuigd dat door gecoördineerde menselijke actie, coöperatie en systeemverandering, mensen de apocalyps van klimaatverandering en instorting van natuurlijke ecosystemen kunnen voorkomen. Maar het is niet zo, schrijft Reon Brand in zijn paper, dat zij die bezorgd zijn over de benarde toestand van de planeet een gemeenschappelijke visie hebben over hoe deze uitdagingen aan te pakken.
Habitania
Habitania is de stroming die gelooft in ‘resource-centrism’. Het is de zoektocht naar het creëren van duurzame welvaart door zo efficiënt mogelijk met de natuurlijke hulpbronnen om te gaan en de overeengekomen planetaire grenzen niet te overschrijden.
Het is eigenlijk een toekomst die nog altijd de menselijke behoeften voorop stelt door te streven naar een goede levensstandaard met daarbij het besef van de noodzaak ook de planeet gezond te houden.
Gaia
Gaia is de stroming die gelooft in ’ecocentrisme’ en die al het leven en de planeet als één systeem ziet. Het is een toekomst die ons dwingt naar onze plaats in het ecosysteem te kijken en in te zien dat we deel uitmaken van een groter ecosysteem. Gaia benadrukt het natuurlijke dynamische evenwicht en de onderlinge wisselwerking tussen alle levende wezens en het geologische ecosysteem.
Reon: “Europa zit steeds meer in Habitania, het omarmt de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties (SDG’s). Maar het gevaar van Habitania is dat we een vals geloof creëren dat we door simpelweg te recycleren en spullen opnieuw te gebruiken de planeet kunnen redden. Als iemand is aangereden door een auto en bloedend op de grond ligt, is de eerste triage om de patiënt te stabiliseren. Dat is voor mij de circulaire economie en duurzaamheid. Het kan zaken vertragen en stabiliseren. Maar je hebt nog steeds een zieke patiënt die geopereerd moet worden en hersteltijd nodig heeft. Daar moeten we naartoe evolueren door het reduceren van de menselijke voetafdruk en door te starten met totaal andere manieren van innovatie en het gebruik van materialen en processen.”
Plastic
Reon: “Die dialoog moeten we starten. De beste manier om dat te doen is te kijken waar je snel de meeste impact kan creëren. Dan denk ik als eerste aan plastic. In 2050 zal het gewicht van microplastics meer zijn dan het gewicht van de totale hoeveelheid vis in de oceanen. Om dit te voorkomen, moeten we in de manier waarop we ontwerpen rekening houden met het voortbestaan van de planeet. Plastic is een van de meest schadelijke stoffen voor de natuurlijke omgeving die we allemaal gebruiken. Er is geen bedrijf dat geen plastic gebruikt in zijn producten, dus dat is volgens mij de plek om te starten en te kijken naar alternatieven. Of op zijn minst biologisch afbreekbare plastics te gebruiken. Daarmee kunnen we al een groot verschil maken en zodra we daar succes boeken is het makkelijker om de discussie te voeren over alternatieven voor andere materialen. Maar je moet ergens beginnen.”
Overtuigingen en wereldbeelden
Reon: “Het compleet herdenken van de basisbouwstenen van onze samenleving is een noodzakelijk te nemen stap. En als we de wil hebben, dan kan dat. Zo bijkt uit het VN-rapport State of Finance for Nature dat voor de komende dertig jaar 0,1 % van de wereldeconomie nodig is om de voetafdruk terug te dringen en gezonde ecosystemen te ontwikkelen.
Maar het is de vraag of dat lukt in de huidige mindset: we zitten nog vast in een economisch systeem dat nog sterk groeigedreven is. Bedrijven sturen op financiële groeimodellen en stimuleren mensen met advertenties om zoveel mogelijk te kopen. We moeten beseffen dat bedrijven, hoe machtig ze ook mogen zijn, opereren onder goedkeuring van de samenleving. We kunnen bedrijven inspireren om anders te gaan denken en andere principes te omarmen.
De politiek kan die shift versnellen door het voor bedrijven aantrekkelijk te maken om actie te ondernemen in de richting van het terugdringen van ecologische voetafdruk en gezonde ecosystemen te ondernemen.
“Het komt allemaal neer op overtuigingen en wereldbeelden. Het gaat dus eigenlijk allemaal om verhalen. Storytelling is een krachtige tool om mensen enthousiast te maken over mogelijke toekomsten.”
Het komt allemaal neer op overtuigingen en wereldbeelden. Het gaat dus eigenlijk allemaal om verhalen. Storytelling is een krachtige tool om mensen enthousiast te maken over mogelijke toekomsten. (Zo kan reclame de wereld redden, schreven ze al op Re-story)
Elke toekomst die we voorzien is als een soort mythe die vereeuwigd wordt in verhalen. Kijk naar de mythe van het Christendom met alle grote kathedralen of de mythe van technologie. Ze worden gedreven door verhalen die mensen inspireren. Verhalen geven mensen een rijk perspectief en creëren een gemeenschappelijk begrip. Dat is de manier waarop menselijke beschavingen zich altijd hebben ontwikkeld.”
Eén waarheid
Reon: “Als we teruggaan naar waar het westerse wereldbeeld vandaan komt, dan kan je dat terugbrengen tot Aristoteles. Hij dacht dat rede en logica de manieren zijn om de wereld te begrijpen en tot één waarheid te komen. En iedereen was erin geïnteresseerd om dat idee van de waarheid te bereiken. Maar deze hele manier van analyseren heeft geleid tot een reductionistische manier van denken waardoor we de complexiteit van de natuur terugbrengen tot afzonderlijke bouwstenen.
Veel van de klassieke Newtoniaanse wetenschap gaat uit van het idee dat de planeten als een klokwerk rond de zon draaien. Dat heeft ook onze benadering van gezondheid beïnvloed. Verlichtingsdenker Thomas Hobbes stelde de mens voor als een machine en in het westen vandaag behandelen we het menselijk lichaam als een machine. Je hebt een hersenspecialist, een keel-, neus- en oorarts, een voetspecialist … De oosterse geneeswijze is veel holistischer: men ziet het systeem als geheel, niet de onderdelen. Het verbaast me dan ook hoeveel van de oude denkwijzen nog altijd onze manier van denken beïnvloedt. Er bestaan cycli die we niet in overweging willen nemen.
Zo is een hoop wijsheid verloren gegaan, die we pas nu weer aan het herontdekken zijn: prominente fysici beginnen te denken dat bewustzijn een fundamentele eigenschap is van alle materie. Op kwantumniveau weten we dat Newtoniaanse wetenschap niet overeind blijft. Er zijn meer overeenkomsten tussen oude oosterse wijsheden en kwantumfysica, dan dat er overeenkomsten zijn tussen kwantumfysica en Newtoniaanse wetenschap. (Meer weten: lees De Tao van fysica: een onderzoek naar de paralellen tussen de moderne fysica en oosterse mystiek. van Fritjof Capra). De klassieke westerse Newtoniaanse wetenschappen hielpen ons technologie op wereldschaal te ontwikkelen, maar gaven ons niet de enige waarheid waar we naar op zoek waren.”
Manier waarop we leven in vraag stellen
Reon: “Ik denk dat we inspirerende manieren moeten vinden om de geesten te openen van iedereen die geïnteresseerd is om de dingen op een andere manier te bekijken. Om de juiste vragen te stellen. Om een bewustzijnsniveau te creëren om op een andere manier te gaan leven. Jongeren hebben al een andere mindset. Ik groeide op met een materialistische mindset, maar jongeren van nu willen toegang tot zaken, ze hoeven die niet te bezitten. De zaden voor een nieuwe mindset zijn er al, ze moeten goed verzorgd worden. De Habitania-toekomst is moeilijk omdat mensen daar offers voor moeten brengen en het gevoel krijgen dat ze iets verliezen, omdat ze minder moeten consumeren en minder mogen doen.
“Gaia impliceert een verandering van hart. Mensen moeten beginnen om anders naar zichzelf te kijken. We moeten de stem vinden die mensen kan inspireren en in gang kan zetten om zelf op ontdekking te gaan.”
Gaia impliceert een verandering van hart. Mensen moeten beginnen om anders naar zichzelf te kijken. We moeten de stem vinden die mensen kan inspireren en in gang kan zetten om zelf op ontdekking te gaan. (over die ontdekkingstocht wat de spiegels van het leven ons voorhouden gaat het boek Disrupt Jezelf dat Elke Leyman en ik schreven) Het feit dat we onszelf aan de top hebben geplaatst is omdat we denken dat wij mensen de meest intelligente soort zijn.
Maar dat is een willekeurige reden om ons aan de top te plaatsen. Je had evengoed fotosynthese kunnen kiezen, omdat we er zonder fotosynthese niet zouden zijn. Zonder fotosynthese geen zuurstof. We moeten ons beginnen te realiseren dat andere soorten net zo belangrijk zijn als wij. Ons lichaam bestaat maar voor 40% uit menselijke cellen, de rest zijn bacteriën. We zijn meer bacterie dan dat we mens zijn. We zijn een complex ecosysteem met tussen de 1500 en 2000 bacteriën. En die zitten daar niet zomaar: het zijn geen parasieten, ze maken integraal onderdeel uit van onze mentale gezondheid, ons humeur, de manier waarop we eten verteren, ons immuunsysteem …
We hebben een omgeving gecreëerd in huizen en kantoren waar honderdduizenden chemicaliën die er honderd jaar geleden niet waren ons natuurlijk ritme verstoren. (De vraag naar de luchtkwaliteit in zijn werkomgeving was voor milieupionier Antoine Geerinckx aanleiding Airscan te starten, hier op Re-story een interview met hem). We staan voortdurend blootgesteld aan pesticiden. We hebben dus een zeer onaangenaam ecosysteem gecreëerd waarbij we meer en meer moeten uitgeven om onze omgeving in stand te houden. Ik denk niet dat dat de beste weg voorwaarts is. We moeten de hele manier waarop we leven in vraag stellen.”
Relaties
Reon: “We moeten een reset doen en opnieuw kalibreren en onze relatie met de natuur herstellen. De natuur echt gaan waarderen en liefhebben. Niet de natuur die we creëren zoals het aanleggen van een park. Dat heeft niets met een ecosysteem te maken. We hebben het over het conserveren van soorten, maar we kennen maar 8% van de soorten. Hoe moeten we dan de relaties ertussen – ecosystemen gaan een en al over relaties – kennen?
Wij denken dat we slim zijn omdat we gedreven worden door efficiency en vooruitgang in eng gerichte doelen, terwijl de natuur wordt gedreven door relaties en geïntegreerde co-evolutie. Een rijkere connectie met het leven rondom ons maakt ons veerkrachtiger. (Dat is precies wat Henry Mentink in dit interview op Re-story bedoelt met ‘relaties gaan voor de baten uit’). Als wij innoveren zoeken we direct naar manieren om op te schalen, dat is het tegenovergestelde van wat in de natuur gebeurt. De natuur creëert veerkracht door basisideeën te herinterpreteren in nieuwe contexten en zo voor diversiteit te zorgen.
Als ik naar principes zoek, kijk ik naar de wijsheid van de natuur. Onze planeet bestaat al miljarden jaren en is nog steeds springlevend. De aarde is al door vijf massa-extincties heengegaan, maar elke keer keert het leven terug. (Leren van de logica die de tand des tijds heeft doorstaan noemt innovatiebioloog Leen Gorissen deze natuurlijke intelligentie in dit interview op Re-story) . Onze planeet en de natuur hebben dus een schat aan wijsheid en ik denk dat we voor oplossingen moeten kijken naar ideeën die je in de natuur kan terugvinden.”
Wil je nog meer lezen van Reon Brand. In het ebook On Building a better future van nexxworks vertelt Reon over Ecolization: rising from the wasteland of civilization. Je kan het ebook met daarin ook een bijdrage van Jan Rotmans en mezelf hier downloaden.
