CBDC, wat moet je er mee?
Over de Centrale Bank Digitale Euro (CBDC) is veel geschreven. Dit artikel wil er daarom vooral een zo objectief mogelijk beeld over schetsen. Om de voor- en nadelen op te sommen en complottheorieën over de mogelijke toepassingen te bespreken. De CBDC is een vrij omvangrijk onderwerp. Verwacht dus geen complete bespreking van het vraagstuk, maar een samenvatting op hoofdlijnen.
Wat is de CBDC?
“We betalen steeds meer digitaal, met ons bankpasje of mobiele telefoon. In Nederland is nog maar een op de vijf betalingen contant. Is dat erg? Contant geld is het enige ‘publieke’ geld dat wordt uitgegeven en gegarandeerd door de centrale bank. Alle andere digitale vormen van geld worden uitgegeven door private partijen, zoals banken. Dit kan op termijn risico’s opleveren”, aldus De Nederlandse Bank op deze website.
De CBDC is dus een variant op contant geld. Een soort alternatief daarvoor. In plaats van in je portemonnee, zit dit geld ‘op’ je telefoon. Net als straks je paspoort, rijbewijs, diploma’s, bloedgroep, huwelijkse status op je telefoon te vinden zijn, als het aan de EU ligt.
Volgens de DNB-website zal de CBDC het contante geld niet vervangen, maar aanvullen als betaalmiddel. Een beetje hetzelfde als het EU digitale paspoort dat dit jaar geïntroduceerd wordt; niet in plaats van, maar naast het papieren paspoort. De reden voor behoud van de papieren versies van geld en paspoort is simpel; als de elektriciteit of het netwerk uitvalt, heb je niets meer aan je digitale Euro of E-paspoort.
“DNB gaat ervan uit dat er toekomstige situaties kunnen ontstaan waarin de reguliere banken (tijdelijk) niet meer werken. Dan kun je niet bij je betaal- en spaarrekeningen, noch kun je contant geld ergens uit de muur halen. Dan is daar de digitale euro op je mobiel als redmiddel”
Waarom hebben we een alternatief nodig voor contant geld?
Als je deze vraag stelt, wordt het onderwerp wat pijnlijker van aard. Ik citeer weer de DNB: “Een digitale euro kan ervoor zorgen dat iedereen in het eurogebied toegang houdt tot een simpel, breed geaccepteerd, veilig en betrouwbaar publiek betaalmiddel. Als aanvulling op de bestaande mogelijkheden van betalen. De digitale euro kan ook dienen als back-up betaalsysteem, zodat iedereen kan blijven betalen als andere betaalsystemen tijdelijk niet werken.”
DNB gaat ervan uit dat er toekomstige situaties kunnen ontstaan waarin de reguliere banken (tijdelijk) niet meer werken. Dan kun je niet bij je betaal- en spaarrekeningen, noch kun je contant geld ergens uit de muur halen. Dan is daar de digitale euro op je mobiel als redmiddel. Moeilijk te verkopen verhaal wat mij betreft, maar niet geheel onvoorstelbaar.
Hoe groot is die kans dat reguliere banken (tijdelijk) niet meer werken?
Het uitvallen van reguliere banken – en dus pinautomaten – is sinds 2007 meerdere malen gebeurd, maar vooral in landen in oorlog en/of met een instabiel internet zoals Kazachstan. Maar ook in landen met een onaanvaardbaar hoge schuldenlast zoals Griekenland tijdens de crisis van 2011. Of Cyprus tijdens hun financiële crisis van 2012-2013.
Momenteel is het aantal EU-landen met een schuldenlast van meer dan 60 procent van het BNP op een hoogtepunt door het monetaire beleid van diezelfde ECB van 2008-2022. Volgens dit EU-rapport zijn de eurolanden met de grootste schuldenrisico’s nu; Griekenland, Italië, Portugal, Spanje, Frankrijk, België en Cyprus. Deze landen hebben dus in theorie het hoogste risico op disfunctionerende banken. In dat geval zou voor hen een CBDC – uit te geven door de ECB – soelaas kunnen bieden.
Mijn conclusie is dat de CBDC vooral bedoeld is als ‘nooduitgang’ voor het geval de eurozone in acute problemen komt. Dat risico is de afgelopen vijftien jaar fors verhoogd door het oplopen van alle (staats-) schulden als gevolg van ruimhartig ECB-beleid. De CBDC is dus een medicijn van de ECB voor de gevolgen van een ziekte – een niet meer op te brengen schuldenlast – die door diezelfde ECB is veroorzaakt. Nederland zit niet bij de landen met een te hoog risicoprofiel. Zonder de euro zou ons land zeker geen CBDC nodig hebben.
De CBDC en inbreuk op privacy, c.q. invoeren van overheidscontrole
Over het risico dat een nationale of Europese overheid de CBDC zou misbruiken voor het invoeren van overheidscontrole, zegt DNB dit: “De mogelijke invoering van de digitale euro is zeker niet bedoeld om controle op betalingen te krijgen. De centrale banken hebben hier geen belang bij. De anonimiteit van betalen met contant geld zou ook voor de digitale euro kunnen gelden. Tegelijkertijd moeten we voorkomen dat er nieuwe mogelijkheden ontstaan voor witwassen of andere illegale transacties. Dat is een wettelijke eis (van de EU).”
Wat zegt de EU, c.q. ECB hier zelf over?
Volgens dit ECB-document van juli 2022 heeft de Centrale Bank de volgende doelen met de CBDC:
- Een alternatief bieden voor (onbetrouwbare en instabiele) cryptomunten
- Een alternatief bieden voor contant geld, zonder dit te willen vervangen
- Het voorkomen dat Big Tech-bedrijven zoals Facebook met eigen munten komen
- Concurrentievoordelen aan mkb-bedrijven verschaffen door deze munt (goedkoper krediet?)
- Een (gedeeltelijke) vervanging van door commerciële banken uit te geven krediet.
Uit bovenstaande opsomming blijkt al dat de EU/ECB met andere ideeën over de CBDC speelt dan DNB op zijn website aangeeft. Ook staat in bovengenoemd document dat privacybescherming van de consument een groot goed is, maar wel in samenhang met overige EU-wetgeving, in casu de vier antiwitwasverordeningen die vereisen dat veel betaalinformatie met banken en de staat worden gedeeld. Deze wazige vrijbrief kan leiden, of geleid hebben, tot complottheorieën over de verdere beweegredenen van Europa om de CBDC in te voeren.
De CBDC als ‘programmeerbaar’ geld?
Een andere vraag over de CBDC is of de digitale munt gebruikt gaat worden door overheden en/of de EU om uitgaven van burgers te programmeren, ofwel; de overheid maakt uit waaraan jij je digitale euro’s mag uitgeven.
Het Duitse bedrijf Giesecke + Devrient (G+D) is de meest waarschijnlijke kandidaat voor het ontwerpen en implementeren van de Europese CBDC. Op de hierboven vermelde website geven ze aan wat de mogelijkheden tot programmeren van de CBDC zijn; talrijk en ook in die varianten waar ‘complotdenkers’ juist voor vrezen. Volgens de website van G+D is een programmeerbare digitale euro juist heel handig in tijden van crisis als het bankensysteem platligt en er ‘helikoptergeld’ over een land uitgestrooid moet worden. De eerdergenoemde site geeft letterlijk aan: “Programmable money is money with in-built rules and that comes with constraints for the user. With these rules, money could also be programmed to have an expiration date or be restricted for certain goods, for example.”
Wat doen andere landen met de CBDC?
Als deelnemer aan de financiële denktank OMFIFF woonde ik op 18 november 2021 een digitale brainstormsessie bij over de invoering van de CBDC in diverse landen. Daarbij waren onder andere medewerkers van enkele Europese Centrale banken en de CEO van G+D. Meest opvallend was het betoog van de medewerker van de Bank of England; de CBDC wordt een digitale kopie van het papieren bankgeld. Niet meer en niet minder. Het vervangt het papieren geld niet; dat blijft bestaan. Ook wordt het niet programmeerbaar of bruikbaar als spaargeld. Noch de overheid, noch commerciële partijen krijgen toegang tot de gebruikersdata en/of de inhoud van de transactie die met de CBDC plaatsvond. Met andere woorden; de Engelse CBDC is net zo veilig als papiergeld. Dat is inmiddels ook bij wet vastgelegd, zoals weergegeven op deze site van de Britse overheid.
“Waar een land als het VK bij wet al duidelijke grenzen heeft gesteld aan de reikwijdte, privacy, uitwisselbaarheid en niet programmeerbaarheid van de Engelse CBDC, laten de EU en ECB hun burgers nog even in het duister over hun plannen. Dat baart mij grote zorgen”
De EU en ECB houden hun kruit nog even droog
Tijdens de discussie op 18 november 2021 gaf een medewerker van de Italiaanse Centrale Bank aan dat de ECB nog niet zoveel duidelijkheid wil geven over de door haar in te voeren CBDC. Ook de CEO van G+D gaf aan dat het nog even afwachten is hoe ver de Europese CBDC zou moeten gaan.
De ECB heeft wel een planning gegeven voor het doorlopen van het CBDC-traject. Die is hier te vinden. In het derde kwartaal van dit jaar wordt de serviceprovider gekozen om de euro-CBDC te realiseren. Het Duitse G+D is er helemaal klaar voor en hoopt de prestigieuze opdracht binnen te halen. Belangrijk is dat het Programma van Eisen voor de EU-CBDC ook in het derde kwartaal van dit jaar moet worden bekendgemaakt.
De ECB verwacht eind dit jaar (Q4) een definitief besluit over doorgang van die euro-CBDC te nemen, inclusief dus hoe ver deze zal gaan in programmeerbaarheid, uitwisselbaarheid, toezicht vanuit de overheid en mogelijk ter vervanging van andere kredietvormen. Opletten geblazen dus!
Epiloog
De digitale vorm van de euro is in de maak. Het zou een betaalmiddel naast het contante geld moeten worden en niet een vervanger van contant geld. Waar een land als het VK bij wet al duidelijke grenzen heeft gesteld aan de reikwijdte, privacy, uitwisselbaarheid en niet programmeerbaarheid van de Engelse CBDC, laten de EU en ECB hun burgers nog even in het duister over hun plannen. Dat baart mij grote zorgen.
Het hele geldstelsel binnen de eurozone is bijzonder wankel op dit moment. De – noodzakelijke – stijgende rentes in het eurogebied veroorzaken een steeds grotere kloof tussen de rijkere en de armere lidstaten. Daarbij dreigen de armere lidstaten hun financiële verplichtingen niet meer na te kunnen komen waarvoor de rijkere gaan opdraaien. Italië zit al meer dan een jaar duidelijk in de gevarenzone en wordt daarom afzonderlijk gefinancierd door de ECB. Dat gaat weer ten koste van andere lidstaten, zoals dat al jaren het geval is.
Zowel de site van DNB als die van de ECB vermelden dat de CBDC ook een oplossing kan bieden als het bankensysteem, c.q. de euro, instabiel wordt of uiteenvalt. Een reden die je niet tegenkomt op sites over de Britse CBDC. Het risico op een instabiele euro is ook aanzienlijk, gezien de gevolgen van het twijfelachtige monetaire beleid van de ECB sinds de kredietcrisis van 2008.
Zonder in complottheorieën te verzeilen, is het daarom sterk aan te raden om te volgen wat de ECB dit najaar laat weten over het Programma van Eisen dat aan de euro-CBDC gesteld wordt, welk bedrijf de invoering mag gaan doen en hoe de (in-)stabiliteit van de euro zich ontwikkelt in de tweede helft van dit jaar. Als deze zaken allemaal tegenvallen, is het wellicht zinvol om voor het einde van het jaar je spaargeld in een andere valuta dan de euro om te zetten. Ook zou de Nederlandse regering kunnen nadenken over het verlaten van de (zieke) eurozone.
