Burgerberaad over digitale euro
Het is stil in de samenleving als het gaat om de introductie van de digitale euro. Over een jaar moet het zover zijn, maar politiek en media vinden het geen onderwerp voor een breed publiek debat. Ondanks de enorme impact op de samenleving en het risico dat Brussel iets aan het bouwen is dat we helemaal niet willen. Er moet snel een burgerberaad over komen!
Als puber was ik fan van de Californische punkband ‘Dead Kennedys’. Daar moest ik laatst aan denken. Terwijl ik naar een interview met Mahir Alkaya, kamerlid voor de SP, over de digitale euro keek, zag ik in gedachten zanger Jello Biafra over het podium rollen. Begin jaren tachtig. Kraakpanden. Iedereen depressief. Fuck the system. Terwijl Alkaya zijn zorgen uitsprak, herinnerde ik me ineens de titel van hun allerbeste lp: Fresh Fruit for Rotting Vegetables. Niet direct poëtische taal, maar toch creatief bedacht door deze Jello Biafra, die eigenlijk Eric Reed Boucher heet en als politiek activist beroemd is geworden om zijn snoeiharde maatschappijkritiek. Fresh Fruit for Rotting Vegetables. Je geeft, zeg maar, een rijpe mango en krijgt er een stinkende zak bedorven groenten voor terug. Een grandioze wisseltruc.
De vergelijking met de digitale euro is niet uit de lucht gegrepen. Alkaya heeft het boek ‘Van wie wordt ons geld?’ geschreven en wees in het betreffende interview met Paul Buitink van Holland Gold op de gevaren van de digitale euro. Zijn voornaamste zorg is dat de ECB hem zodanig gaat ontwerpen dat hij ‘programmeerbaar’ wordt. Er worden misschien voorwaarden aan verbonden voor de gebruiker. In dat geval is hij minder waard dan een gewone euro, want daarmee kun je alles kopen.
De Europese Centrale Bank (ECB) is begin 2020 al gestart met de eerste verkenningen naar het ontwikkelen van een digitale euro. Vorig jaar verschenen de eerste resultaten, waarna de ECB een onderzoeksfase startte. In samenwerking met andere Europese centrale banken, waaronder De Nederlandsche Bank, brengen ze de mogelijkheden in kaart voor het ontwerp en de distributie. De onderzoeksfase eindigt in het derde kwartaal van 2023.
“Een programmeerbare digitale euro is minder waard dan de gewone euro, want daarmee kun je wél alles kopen”
‘Daarna kan worden overgegaan op de implementatiefase’, schreef minister Sigrid Kaag op 5 juli in een brief aan de Tweede Kamer. Kaag heeft er blijkbaar zin in. Zij ziet de digitale euro als een aanvulling op bestaande vormen van geld en niet als een vervanging. ‘Consumenten kunnen met hun bestaande contante geld en bankrekeningen blijven betalen, maar krijgen met de digitale euro een alternatief’. De vraag is natuurlijk hoe dit digitale alternatief voor onze zuurverdiende euro’s eruit gaat zien. Kaag ziet een ‘rekening gebaseerde’ digitale euro (waarbij iedere burger een rekening kan openen) als meest waarschijnlijk. ‘Dan zijn de mogelijkheden groter om risico’s voor de financiële stabiliteit en witwassen tegen te gaan’. Wat haar betreft is het technisch ontwerp uiteindelijk aan de ECB. Over programmeerbaarheid liet ze zich niet uit.
Zo gaat het meestal. De voordelen worden breed uitgemeten, de risico’s blijven onderbelicht. Dat die risico’s er zijn is evident. Het is niet ondenkbaar dat er met de introductie van de digitale euro een nieuw hoofdstuk in ons betalingsverkeer wordt geopend, doordat overheden (willen) gaan bepalen waar burgers hun geld aan mogen uitgeven. Over deze programmeerbaarheid wordt in financiële kringen uitvoerig gesproken. Kaag merkte in haar Kamerbrief fijntjes op dat al 87 landen de ontwikkeling van CBDC’s (Central Bank Digital Currency) onderzoeken. Alle hete hangijzers komen natuurlijk aan bod.
De digitale euro kan een soort voucher worden, die je kunt inwisselen tegen ‘bepaalde’ goederen en diensten (je mag hem bijvoorbeeld uitgeven aan een krekelburger, maar niet aan een rundvleesburger). Centrale banken hebben daarmee een krachtig instrument in handen om uitgaves van consumenten te sturen. De G7 sprak op 13 oktober 2021 in Washington DC over CBDC’s. Een paar maanden eerder, op 21 juni 2021, meldde de Engelse krant The Telegraph: ‘Bank of England has called on ministers to decide whether a central bank digital currency should be programmable’. Alkaya zei in het betreffende interview dat hij niet akkoord zal gaan met een programmeerbare digitale euro.
Politiek en media besteden er weinig aandacht aan of trekken het onderwerp in het belachelijke (het FD had een tijdje terug een verhaal over ziekmakende bacteriën op bankbiljetten en munten). Want ja, er zijn blijkbaar doofpotdossiers (straling door 5G, bijwerkingen van vaccinaties, digitale euro) en knuffeldossiers (klimaatverandering, virusgevaar, stikstof, genderdiversiteit). De burger wordt volgepropt met het een en krijgt vrijwel niets te horen over het ander. Dat is onacceptabel, zeker als het gaat om een digitale munt met een enorme impact op de samenleving en het bankenlandschap. Het is ónze digitale euro. Mogen we daarover meebeslissen? Of is het ons geld niet meer?
Juist vanwege bovenstaand gemarchandeer is het vertrouwen in politiek Den Haag inmiddels naar een dieptepunt gekelderd. Bemiddelaar Johan Remkes, die boeren en kabinet op één lijn moet brengen over stikstof, schrok de afgelopen weken van het gebrek aan vertrouwen en dat zegt alles. In de samenleving is de vertrouwenskloof namelijk al iets langer bekend. De selectieve vorm van politiek bedrijven en eenzijdige berichtgeving in de media hebben mensen boos gemaakt en murw gebeukt. Steeds meer boeren, burgers en buitenlui hangen de blauw-wit-rode vlag halfstok, omdat ze genoeg hebben van de favoriete spelletjes van dit kabinet: verstoppertje en kiekeboe. Nooit gaat het over zaken die er echt toe doen.
De stem van de burgers moet gehoord worden. De vraag is hoe. Naar mijn idee is een burgerberaad over de risico’s van de digitale euro een uitstekend instrument, dat nu heel goed van pas komt. Minister Rob Jetten wil een burgerberaad over het klimaat. Ik pleit hierbij voor een burgerberaad over de digitale euro. Wat vindt de burger? Dat willen we weten, want het geld is van ons allemaal. Bewustwording over dit belangrijke onderwerp is noodzakelijk. Er moet een brede maatschappelijke discussie komen over wat er momenteel achter de schermen in Brussel wordt ontwikkeld -en of we dat wel willen. De tijd dringt, want de onderzoeksfase eindigt al over een jaar.
“De stem van de burgers moet gehoord worden en een burgerberaad is daarvoor op dit moment een uitstekend instrument”
Met een burgerberaad (ook wel burgerforum genoemd) helpen inwoners hun volksvertegenwoordiging om beslissingen te nemen over complexe, vaak polariserende onderwerpen. Een door loting samengestelde groep van 150 burgers doet, op basis van uitgebreide informatie en overleg, aanbevelingen over beleid. De deelnemers vormen een dwarsdoorsnede van de samenleving. De uitkomst van het burgerberaad kan door politici worden gebruikt om verstandige besluiten te nemen. Naar mijn idee is dat hard nodig.
Natuurlijk kunnen we dit belangrijke onderwerp gewoon op zijn beloop laten en erop vertrouwen dat het goed komt. De ECB gaat het voor ons regelen en treft alvast de noodzakelijke voorbereidingen voor alle burgers en bedrijven. De digitale euro maakt betalen makkelijker, vindt de Europese Commissie, en draagt zo bij aan toegankelijkheid en inclusie. Klinkt geweldig. Maar laten we niet blind zijn voor de schaduwkant. Een programmeerbare digitale euro heeft voor mij de waarde van een zak bedorven groenten. De overheid weet helemaal niet wat ik nodig heb en zou zich voortaan gaan bemoeien met mijn uitgaves. Daar moeten we ons tegen verzetten, want van het een komt het ander. Stel dat de digitale euro de gewone euro steeds meer gaat wegdrukken? Zo gaat het vaker. Je brengt het als een interessante nieuwe keuzemogelijkheid, die stap voor stap verandert in een verplichting. Dus nee, ik ben er niet gerust op. En ik ben zeker niet de enige. Alle reden voor een burgerberaad, waarin de burgers van Nederland mogen zeggen wat ze vinden.
