Twaalf tips voor meer persvrijheid
Op 3 mei vieren we de Dag van de Persvrijheid. Maar valt er eigenlijk iets te vieren? De veronderstelling dat Nederland persvrijheid hééft, is onwaar en geeft een beperkte voorstelling van zaken. In werkelijkheid bestaan er fifty shades of freedom tussen staatspropaganda en onafhankelijke journalistiek. Er is een wereld te winnen! Daarom twaalf tips voor een vrijere en meer pluriforme journalistiek die van het gangbare verhaal durft af te wijken.
Kritiek hebben op persvrijheid wordt niet op prijs gesteld in Nederland. Je zou denken dat het juist wordt aangemoedigd uit naam van… de persvrijheid. Niets is minder waar. Ik heb dat persoonlijk ondervonden toen ik op LinkedIn geblokkeerd werd na een post waarin ik had geschreven dat onze pers net zo onvrij is als die in Wit-Rusland. Mijn post was niet meer toegankelijk voor mijn followers en dat zegt eigenlijk dat ik er niet zo ver naast zat. Ontelbaar veel critici overkwam iets soortgelijks en actie is keihard nodig. Vanwege de Dag van de Persvrijheid hierbij de tips voor meer onafhankelijkheid, meer vrijheid en meer pluriformiteit in de journalistiek.
1. geef toe dat de patiënt ziek is
Dat ‘de onafhankelijke journalist’ van vandaag eigenlijk geen levenslustige vakidioot meer is, maar een kwijlende en rochelende patiënt, blijkt uit de recente geschiedenis van Maarten Keulemans, wetenschapsjournalist bij de Volkskrant. Keulemans was een van de invloedrijkste journalisten in het coronadebat. Met hand en tand verdedigde hij het officiële overheidsstandpunt en sprong hij in de bres voor hoogleraar virologie Marion Koopmans en Jaap van Dissel van het RIVM. (Dat hij daarbij iedereen schoffeerde die voor zijn voeten liep, laten we maar even buiten beschouwing.) Nu zijn harde standpunt niet meer te verdedigen is, probeert hij te ontsnappen uit de slangenkuil. In een tv-interview met Tijs van den Brink gaf hij toe dat “met de kennis van nu” wel geconcludeerd mag worden dat de coronamaatregelen niet erg effectief waren. Zijn uitlatingen roepen cruciale vragen op. Wist hij niet dat er goede alternatieven waren voor vaccinaties en lockdowns? Of hield hij zijn mond? In het eerste geval ontbreekt het hem aan essentiële dossierkennis van vele topwetenschappers wereldwijd (die bij de alternatieve media zo voor het grijpen ligt) en is hij ongeschikt voor zijn werk. In het tweede geval is hij medeplichtig aan vaccinatieschade, zelfmoorden onder jongeren en faillissementen in het mkb. Dat Keulemans in 2021 door de NVJ werd uitgeroepen tot ‘Journalist van het Jaar’, toont aan dat onze journalistiek dolende is.
2. dossierkennis: plaats vraagtekens bij het gangbare narratief
Wat er gebeurde in de coronatijd zien we nu opnieuw. Er is één stikstofwerkelijkheid, één klimaatwerkelijkheid, één werkelijkheid over de oorlog in Oekraïne. Afwijkende standpunten komen nauwelijks aan bod. (Zie ook tip 9.) Gangbare opvattingen des te meer. Maar journalisten die onbevooroordeeld verslag willen doen van de actualiteit, mogen niet nóg eens de plank misslaan. Zij hebben de plicht een volledig verhaal de wereld in te sturen. Mijn tip: verbreed je blik. In de reguliere media word je geïnformeerd over belangrijke economische en maatschappelijke ontwikkelingen, belicht vanuit de Europese eenwording. In de alternatieve media vind je de ‘rafelranden’ zoals woke-gekte, manipulatie van ons voedsel en de oorlog tegen ‘desinformatie’. Uiteindelijk neem je alles met een korrel zout, volg je je eigen kompas en maak je je productie. Dat is mijn 360°-benadering.
“Spreek je uit, ook over taboes!”
3. journalist, kom op voor het individu!
De Toeslagen- en andere affaires laten zien dat De Mens het moeilijk heeft in onze samenleving. Overheden, bedrijven en organisaties persen individuen in systemen, protocollen, richtlijnen, QR-codes, spreadsheets en functieprofielen. De mens is een economische eenheid geworden met een x-aantal parameters, die met methode y verleid moet worden tot gedragsvariant z. Deze ontwikkeling is totaal uit de hand gelopen. De media kunnen De Mens weer nieuwe kracht en bewustzijn bezorgen. Lees ook tip 4.
4. Er is niks mis met gewoon zijn
Ooit, nog niet zo lang geleden, zei knuffelpriester Antoine Bodar in de Volkskrant dat iemand die denkt in het verkeerde lichaam te zijn geboren eigenlijk naar de psychiater moet. Die tijd ligt ver achter ons. In de samenleving van vandaag zijn transgenders de nieuwe vrijheidsstrijders en wordt ‘gewoon zijn’ op seksueel vlak niet meer gewaardeerd. De media bliezen deze ontwikkeling op tot mythische proporties. Dat gaat veel te ver. Zeker, het kleine aantal mensen met genderdysforie verdient kansen, dat hoort bij een beschaafd land. Maar de waanzin eromheen moet ervan af. Wij gewone Nederlanders (99 procent) zijn niet verplicht om elke oprisping van de eerste de beste non-binaire puber serieus te nemen. Die boodschap mag verteld worden.
5. Maak taboes bespreekbaar
Spreek je uit, ook over taboes! In geen enkel contract van geen enkele uitgeverij staat dat taboes bespreken verboden is. Dus blijf reflecteren op onderwerpen die paradigma’s kunnen laten verschuiven. Moet Nederland uit de NAVO? Is een referendum over de digitale euro hard nodig? Kan de nulpuntsenergie van grondlegger Nikola Tesla bijdragen aan de energietransitie? Daarover mag, nee, MOET gesproken worden.
6. Publieksvoorlichting of staatspropaganda?
Jij bent Europa! Samen tegen corona! Dit is onze oorlog! Zomaar wat leuzen. Laat ze eens tot je doordringen. De een noemt het publieksvoorlichting, de ander vindt dat propaganda. Voor iedereen die meer wil weten over staatspropaganda is het verpletterende boek Gebakken Lucht van Nick Davies verplichte kost. Davies, journalist voor de Engelse krant The Guardian, geeft inzicht in propaganda van regeringen, de wijze waarop kranten zonder inhoudelijke check worden gevuld en hoe verhalen worden opgeblazen. Davies laat zien dat staatspropaganda dichterbij is dan je denkt.
7. Wie bepaalt wat desinformatie is?
De vrije journalistiek is in gevaar. Neem bijvoorbeeld de claim die overheden leggen op wat desinformatie is. Heb je ooit gehoord van Benedmo? Dat is de Vlaams-Nederlandse anti-desinformatiehub. Benedmo bepaalt wat onacceptabele standpunten zijn over zaken als de oorlog, het klimaat of de pandemie. Maar dat is nou juist de taak van de vierde macht, de onafhankelijke journalist. Die is opgeleid om zin van onzin te scheiden. Dat een semi-overheidsorganisatie als Benedmo (hoe integer ook) de journalistieke kaders bepaalt, is onacceptabel.
“Steeds meer bekende journalisten vinden dat afwijkende standpunten terug moeten in de reguliere media”
8. Echt? Wil jij granaten voor Oekraïne?
Zeg eens eerlijk, wil jij dat we granaten schenken aan Oekraïne? Dat staat eraan te komen. Nog in 2023 willen de 27 EU-lidstaten één miljoen 155 millimeter-granaten leveren. Hiervoor trekken ze 4 miljard euro uit, waarvan 2 miljard uit de pot van de ‘Europese Vredesfaciliteit’. In de media is het antwoord op de oorlogssituatie unaniem: meer tanks en granaten. ‘De Oekraïners moeten winnen. Zij vechten ook voor ons’, schreef EU-correspondent Ria Cats in Het Financieele Dagblad. Wil jij zoiets op je geweten hebben? Ik niet. Naar mijn idee hebben journalisten de morele taak te onderzoeken of er kans is op vrede. Los van de vraag wie begon, moet alles op alles gezet worden om de strijdende partijen dichter bij elkaar te brengen.
9. “Verbreed de context, zodat die compleet wordt”
Steeds meer bekende journalisten vinden dat afwijkende standpunten terug moeten in de reguliere media. “Mensen met een conservatief geluid komen niet meer aan bod in de media”, zei Telegraaf-journalist Wierd Duk onlangs in de studio van Binformedia. Zijn gesprekspartner Ton Verlind (ex-Brandpunt) beaamde dat: “Er is nog maar één visie op de neo-liberale samenleving mogelijk, één kloppende waarheid. Wat afwijkt van het gangbare, kom je moeilijk nog tegen bij de publieke omroep. Dat zie ik als een bedreiging van de vrijheid van meningsuiting.” Oud NOS-directeur Bauke Geersing noemde bij blckbx.tv de eenzijdige berichtgeving van het NOS-journaal “verdrietig”. Die eenzijdigheid geldt wat hem betreft voor stikstof, woke en het klimaat. Over het klimaat worden alleen alarmistische berichten getoond. Extinction Rebellion krijgt een podium, een scepticus als Marcel Crok wordt genegeerd. Geersing vindt dat absoluut onacceptabel en wendde zich al meerdere keren met brieven tot hoofdredacteur Giselle van Cann. Geersing: “Verbreed de context, zodat die compleet wordt. Dat doet de NOS stelselmatig niet.”
10. Tim Hofman, verrader van het vrije woord
Journalistieke waarheidsvinding wordt bedolven onder een lawine van make-up. Wat moeten we denken van het recente conflict tussen Tim Hofman (‘Journalist van het Jaar 2022’) en Jandino Asporaat. Hofman ging met gestrekt been in op Jandino. Zijn gastles op een school was gecanceld door de gemeente Arnhem, omdat hij iets had geroepen over 9/11 en de maanlanding. Dat is keiharde censuur. In een vrij land mag je alles zeggen wat je wilt, over alle onderwerpen. Maar nee, in Nederland waait een andere wind: je raakt je opdracht kwijt. En de journalist van het jaar ziet het niet. Mijn advies aan Tim Hofman: zoek eens op wat vrijheid van meningsuiting eigenlijk is, wie daarvoor hun bloed hebben gegeven en waarom journalisten nooit mogen zwichten voor censuur.
11. Citeer zorgvuldig
Hofman zou zijn pijlen moeten richten op De Gelderlander die de uitlatingen van Jandino over 9/11 verdraaide. Jandino vroeg zich af hoe een gebouw van staal en beton op zodanige wijze in elkaar kon zakken. Hij ontkende niet dat 9/11 gebeurd was, zoals De Gelderlander schreef. Dat is duidelijk een zaak voor de Raad voor de Journalistiek.
12. Accepteer geen onverklaarbare redactionele keuzes
En dan nog even dit. Miljoenen ontevreden Fransen gaan dit voorjaar de straat op om hun pensioenleeftijd te verdedigen. De Nederlandse media geven er weinig aandacht aan. Vanuit het oogpunt van nieuwswaardigheid is dat onverklaarbaar. Op de School voor Journalistiek leerde ik dat iets nieuwswaardig is als het a) dichtbij gebeurt, b) veel mensen zich ermee kunnen identificeren en c) er emotie in zit. Dat is duidelijk het geval in Frankrijk. Toch pakken onze media niet uit. Geen enkele krant wijkt af van deze keuze. Dat is geen toeval. Wat is het dan wel? Luiheid? Sturing van bovenaf? Wie het weet mag het zeggen.
Als je tot hier gekomen bent, begrijp je waarschijnlijk wel dat we moeten vechten voor het vrije woord en nooit de ‘steunpilaar’ van de overheid mogen worden. (In de WOB-verzoeken kun je lezen waar de term steunpilaar vandaan komt.) Ons gevecht vraagt om een open blik en de bereidheid ons standpunt te herzien als dat nodig is. Neem een voorbeeld aan Albert Einstein. Die zei op zijn zeventigste over zijn uitvindingen: “Van geen enkel concept ben ik overtuigd dat het stand zal houden”. Roep de Einstein in jezelf aan! Kijk niet weg, tenzij je halve waarheden wilt verspreiden. Daarmee zijn de vrije burgers van Nederland niet gediend.
