Beleidscritici afblaffen met de goedkeuring van de overheid
Als u een afwijkend standpunt inneemt in het beleidsdebat over
C-onderwerpen en actief bent op sociale media, dan weet u hoe sterk de censuur is. Zelfs een genuanceerde wetenschapper als Theo Schetters mag op het web niet meer aan het woord komen. Tegelijkertijd is er een kleine groep fanatieke voorstanders van het vaccinatiebeleid die ongehinderd mag schelden, verwensen en beledigen. Volgens WOB-documenten werken deze fanaten nauw samen met de Nederlandse overheid. Net als de sociale media zelf.
Er verschijnt een kritische post op LinkedIn over corona. Over een Britse cardioloog, ooit fervent voorstander van de covidvaccins, die van inzicht is veranderd. Over verzekeringsmaatschappijen die onnatuurlijk veel overlijdensrisicoverzekeringen uitkeren en over het advies van een Amerikaanse deelstaat aan jonge mannen om de mRNA-vaccins maar even links te laten liggen. Je kunt er donder op zeggen dat een aantal bekende LinkedInners zal opduiken om het bericht te debunken. In hun gezelschap bevinden zich verpleegkundigen, een kinderarts, een fitnesscoach en een huisarts.
“Wat opvalt, is hun tomeloze energie,” schrijft indepen.nl op 26 augustus 2022. “Ze worden het ‘posten’ en ‘reageren’ nooit moe.” Iedereen die langer dan twee maanden op de belangrijkste internetfora actief is, weet dat die typering klopt – en ook hoever de corona-inquisitie bereid is te gaan. Insinuaties, dreigementen en persoonlijke aanvallen zijn de normaalste zaak van de wereld, zonder dat de fora ingrijpen. Zelfs het publiceren van adresgegevens van tegenstanders is geen probleem.
Het fenomeen van de corona-inquisitie, die zich als een meute cyberhooligans stort op een minderheid met een afwijkende mening, is op zichzelf al zorgwekkend. Het zojuist genoemde artikel op indepen.nl brengt echter een vermoeden onder woorden dat al jarenlang bestaat in het kritische kamp van het coronadebat: de cyberhooligans werken in opdracht of in ieder geval onder auspiciën van de Nederlandse overheid.
“De overheid monitort niet alleen op ingrijpende manier wie wat zegt, maar probeert ook op slinkse manier de publieke opinie te beïnvloeden”
Militaire inlichtingendienst
Nou ja, vermoeden… Dankzij het speurwerk van burgerjournalisten als Wouter Aukema, Daniël van der Tuin, Marc van der Vegt en Cees van den Bos is het inmiddels meer dan een vermoeden. Het collectief analyseert een immense stapel WOB- en WOO-documenten, die de Nederlandse overheid heeft vrijgegeven, met geavanceerde programmatuur en haalt regelmatig zaken boven water die de overheid liever verzwijgt. Zo rapporteerde het collectief dit voorjaar dat in augustus 2020 het LIMC, een afdeling van Defensie, via het internet kritische groepen in de gaten hield. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid volgde daarnaast kritische politici als Fleur Agema en Caroline van der Plas en publicisten als Maurice de Hond. Volgens de NOS volgde de eenheid talkshowhost Robert Jensen, de actiegroep Viruswaarheid en De Andere Krant.
Dat overheidslichamen die onder het leger vallen en normaliter informatie verzamelen over terroristen en spionnen, via het internet burgers gaan volgen is op zichzelf al discutabel, maar daarbij bleef het niet. Het collectief vond ook aanwijzingen dat medewerkers van de militaire Inlichtingendienst strategieën hielpen bedenken om individuen met een kritische mening online te bestrijden.
De overheid had bovendien een team van individuen met een vlotte pen in de arm genomen om het beleid uit te dragen en ‘escalatiekanalen’ met techbedrijven als LinkedIn, Facebook en Twitter gecreëerd waardoor het mogelijk was om volhardende lastpakken van fora te verwijderen. De overheid monitort dus niet alleen op ingrijpende manier wie wat zegt, maar probeert ook op een slinkse manier de publieke opinie te beïnvloeden. Je kunt wel stellen dat de Nederlandse overheid niet alleen zijn eigen burgers bespioneert, maar ook een psy-op tegen de eigen bevolking uitvoert.
Denktank
Op 20 augustus 2022 kwamen Daniël van der Tuin en Cees van den Bos met meer onthullingen. Al in 2019, een jaar voor het uitbreken van de coronapandemie, had de Nederlandse overheid een groep van minstens 35 vrijwilligers gevormd die in de traditionele en nieuwe media positieve berichten over vaccinaties moesten verspreiden en ‘een actief weerwoord’ moesten bieden aan ‘misvattingen over vaccinaties’. Het gaat om bloggers, beleidsmakers en zorgverleners, die werken bij ziekenhuizen, techbedrijven of instellingen als het bijwerkingencentrum Lareb, TNO en RIVM. De vrijwilligers opereren ogenschijnlijk vanuit hun eigen accounts en onder hun eigen naam, maar vormen in werkelijkheid een strak georganiseerde groep. Ze staan voortdurend met elkaar in contact, delen informatie en stemmen hun reacties op elkaar af.
De Denktank Desinformatie, zoals de groep heet, kwam uit de koker van Paul Blokhuis, de toenmalige staatssecretaris van Volksgezondheid. Blokhuis had toen al overlegd met de Nederlandse afdelingen van Google, Facebook en andere techbedrijven, waarna die hadden toegezegd dat zij door gegoochel met hun algoritmes kritische informatie over vaccins moeilijk vindbaar zouden maken. Daarnaast zorgde Blokhuis ervoor dat de IGJ kon gaan optreden tegen artsen en medische instellingen die om wat voor reden dan ook niet enthousiast over vaccinaties zouden zijn.
De publicatie van de bevindingen leidde tot kamervragen. Wybren van Haga van BVNL vroeg gezondheidsminister Ernst Kuipers wie er nu precies in die Denktank Desinformatie zitten. Dat is een vraag waar het kamp van de kritische corona-underdogs al langere tijd mee worstelt. Zijn de cyberhooligans, die zich op sociale media schuldig maken aan wangedrag tegenover coronacritici, leden van de Denktank Desinformatie? Het zou verklaren waarom ze ongestoord hun gang kunnen gaan.
Een andere vraag van Van Haga was of de leden van de Denktank betaald worden door de overheid. Ook dat is een prangende vraag in het minderheidskamp. De productie van posts en tweets van veel cyberhooligans is zo hoog dat het moeilijk voorstelbaar is dat ze er nog een betaalde baan bij hebben.
Mogelijk heeft Van Haga zich bij de formulering van zijn vragen laten influisteren door coronadissidenten, want ook een andere vraag sluit naadloos aan bij de duistere vermoedens die in dat kamp leven. Het kamerlid heeft de minister gevraagd of leden van de Denktank hun opponenten hebben aangegeven bij de techbedrijven of overheidslichamen. Veel dissidenten die de toegang tot delen van het web hebben verloren, hebben een donkerbruin vermoeden dat dit inderdaad een van de tactieken is die cyberhooligans hanteren.
“Ze proberen je zo’n (virtueel) pak slaag te geven, dat je je mond houdt en als dat niet werkt, doen ze er alles aan je reputatie om zeep te helpen”
Kapot maken
“Ze proberen je zo’n pak slag te geven dat je in het vervolg je mond houdt,” vertelt een kritische arts die de nodige confrontaties op sociale media achter de rug heeft. “Als dat niet lukt, komen ze aanzetten met een blik zogenaamde experts die proberen je reputatie kapot te maken. En als je dan nog steeds overeind staat, ontzeggen ze je de toegang tot sociale media.”
Het lijkt erop dat de samenwerking tussen overheid, techbedrijven en hooligans niet alleen werkt, maar ook steeds beter werkt. Het tempo waarin kritische geluiden van de fora verdwijnen neemt toe. Het succes van de zuivering stemt de corona-inquisitie echter niet milder. Integendeel. Terwijl de aanwijzingen zich opstapelen dat de covidvaccins niet doen wat de fabrikanten beloven en toch heus bijwerkingen hebben, lijkt de jacht op de kritische minderheid alleen maar verbetener te worden. Zelfs genuanceerde en voorzichtige denkers als bio-ethicus Wendy Mittemeijer-Ooteman verliezen op dit moment hun account. Je zou verwachten dat de corona-inquisitie het onder zulke omstandigheden wat rustiger aan zou doen, al was het maar omdat de leden zich gaan afvragen of hun activiteiten schadelijk zijn.
In 1963 publiceerde sociaal-psycholoog Stanley Milgram, toen verbonden aan de universiteit van Yale, een experiment dat misschien verklaart waarom dit niet gebeurt. Milgram verzamelde enkele tientallen volwassen mannen en vroeg ze mee te werken aan een psychologisch onderzoek. De mannen dachten dat ze de wetenschappers assisteerden, maar waren in werkelijkheid proefpersoon. De mannen moesten elektrische schokken toedienen aan proefpersonen in een andere kamer, dachten ze. In werkelijkheid zat er in de andere kamer een acteur.
Tijdens het experiment moesten de mannen steeds sterkere schokken toedienen. Milgram had verwacht dat de meeste mannen op een gegeven moment wel zouden afhaken en verdere medewerking zouden weigeren. Alleen een handjevol sadisten met een zieke geest zou het experiment voltooien.
Het liep anders. Slechts enkele mannen haakten halverwege af, bijvoorbeeld toen de acteurs in de andere kamer begonnen te schreeuwen. Maar liefst tweederde van de mannen voltooide het experiment en was bereid de allerzwaarste schokken toe te dienen. De acteurs in de andere kamer gaven toen al geen geluid meer. Een aantal mannen verkeerde in de veronderstelling dat ze iemand van het leven hadden beroofd.
Volgens Milgram toonde zijn ‘gehoorzaamheidsexperiment’ aan dat de meerderheid van de mensheid bereid is de meest verschrikkelijke dingen te doen als een hogere instantie het van ze vraagt. Uit zijn werk blijkt ook dat een aanzienlijk deel van de gezagsgetrouwe proefpersonen later last krijgt van wroeging en schuldgevoelens. Dat zal in een niet zo verre toekomst, waarin de averechtse gevolgen van de coronamaatregelen niet meer te ontkennen zijn, wellicht ook gebeuren met de leden van de Denktank Desinformatie.
De proefpersonen van Milgram kregen nog te horen dat ze niemand schade hadden berokkend en dat het allemaal ‘niet echt’ was geweest. Het enige dat ze hadden beschadigd, was hun zelfbeeld. De leden van de Denktank Desinformatie daarentegen zullen straks verder moeten leven met een besef van schuld.
