Van wie is de wetenschap (deel 3)
Integere wetenschap kraakt in haar voegen
“We own the science”, zei Melissa Fleming, communicatiemanager bij de Verenigde Naties in een recent interview voor het World Economic Forum. Een opmerkelijke uitspraak. Kun je wetenschap bezitten? Die vraag staat centraal in een serie over (on)afhankelijke wetenschap. Vandaag deel 3: pseudowetenschap en misleiding. Een verhaal over het moreel ranzige spotje van Hugo de Jonge, een wijdverbreid misverstand over paracetamol, plausibiliteit en vertrouwen op je gut-feeling.
Een bruikbare definitie van wetenschap is afkomstig van de Brits-Oostenrijkse filosoof Karl Popper (1902-1994). Bij wetenschap, zo vond Popper, moet het gaan om falsifieerbare hypotheses ofwel uitspraken die kunnen worden weerlegd. Een wetenschapper formuleert een verklaring voor een verschijnsel, doet onderzoek en gaat, als de feiten hem ongelijk geven, op zoek naar een andere verklaring. Kennis groeit volgens Popper door het systematisch opsporen en elimineren van fouten. Zo evolueert de wetenschap.
Waarschijnlijk zou Popper een uitspraak als “we own the science” totaal misplaatst hebben gevonden. Natuurlijk, multinationals kunnen de wetenschap financieren en onderzoekers dwingen om met gewenste resultaten te komen. Maar hoe kunnen zij de nobele wetenschappen bezitten? Hoe zouden zij zoiets als religie kunnen bezitten? Of de betovering van de schone kunsten? Deze bespiegelingen leggen we voor aan drie wetenschappers: epidemioloog Harvey Risch (Yale Institute for Global Health), psycholoog Michaéla Schippers (RSM Erasmus) en immunoloog Carla Peeters (COBALA Good Care Feels Better).
Schandalige minister
Een veelzeggend voorbeeld van als wetenschap verpakte reclame? Dat heeft Carla Peeters, die zich met COBALA inzet voor een gezondere wereld, wel. “Wat denk je van Dansen met Janssen, waarbij (jongere) mensen werden overgehaald zich te laten prikken met de belofte van onmiddellijke toegang tot een club of festival, waarbij de verplichte wachtperiode van twee weken werd geschrapt?” Dat laat zien hoe diep we zijn gezakt op de ladder van wetenschappelijke integriteit en ethische afwegingen. Het is de zomer van 2021. Als onze voormalige gezondheidsminister Hugo de Jonge de studenten van Nederland verleidt met zijn zorgvuldig geënsceneerde reclamepraatje op tv, hebben Noorwegen en Denemarken het AstraZeneca-vaccin al van de markt gehaald vanwege het risico op bijwerkingen. Het Janssen-vaccin kan in Noorwegen alleen nog verkregen worden na onderzoek door een arts en ondertekening van een informed consent, waarin de risico’s zijn aangegeven en besproken. Toch drukt De Jonge zijn actie door, onder het mom van wetenschappelijke onderbouwing. Als een potloodventer (excusez le mot) probeert hij onze studenten te paaien voor een prikje.
“Als onze voormalige gezondheidsminister Hugo de Jonge de studenten van Nederland verleidt met zijn zorgvuldig geënsceneerde reclamepraatje op tv, hebben Noorwegen en Denemarken het AstraZeneca-vaccin al van de markt gehaald vanwege het risico op bijwerkingen”
“Mensen zo overhalen is schandalig, ik heb er geen ander woord voor”, aldus Peeters. “Het was op dat moment al lang duidelijk dat jongeren geen gevaar liepen op een ernstig verloop van een besmetting en vaak al natuurlijke immuniteit hadden opgebouwd. Velen waren eenzaam en depressief door de lockdowns. Daar werd op ingespeeld: na de vaccinatie mochten ze meteen gaan dansen of daten. Ze gingen massaal. Terwijl hoogleraren in de vaccinontwikkeling al bekendmaakten dat het veertien dagen duurt voordat mensen immunologisch beschermd zijn. Honderdduizenden studenten en alleenstaanden zijn zonder informed consent gevaccineerd. Informatie over bijwerkingen hebben ze niet gekregen. Dan mag je je afvragen: waar gaat het naartoe met de wetenschap? Deze marketingstunt ging over alle ethische grenzen heen en had wat mij betreft nooit mogen worden toegestaan.”
Brownstone Institute
Peeters en andere kritische wetenschappers krijgen in de media nauwelijks nog ruimte om hun tegengeluid te laten horen. Ze zijn aangewezen op alternatieve mediakanalen, zoals het Brownstone Institute for Social and Economic Research, een Amerikaanse non-profitorganisatie die publiceert over politiek, gezondheid, geschiedenis, economie, media, filosofie, recht en onderwijs. Alleen al over het falen van de coronamaatregelen heeft Brownstone meer dan vierhonderd studies gepubliceerd. Naast Peeters plaatsen bekende (gezondheids)wetenschappers als Jay Bhattacharya (Stanford University), Robert Malone (uitvinder van de mRNA-technologie), Peter Doshi (British Medical Journal), Sunetra Gupta, Carl Heneghan en Tom Jefferson (Universiteit van Oxford) hier stukken die in de reguliere media niet aan bod komen.
Ze hebben belangrijke boodschappen die het grote publiek nooit bereiken. Als voorbeeld noemt Peeters de bijwerkingen van paracetamol, een middeltje dat als volkomen onschuldig wordt gezien en door vrijwel iedereen wordt gebruikt. Onder andere British Medical Journal en British Journal of Clinical Pharmacology hebben studies gepubliceerd waaruit blijkt dat langdurig slikken van paracetamol ernstige bijwerkingen geeft, zoals een hoge bloeddruk en maag- en darmbloedingen. Peeters: “De wetenschappelijke conclusies zijn overduidelijk: paracetamol wordt veel te gemakkelijk voorgeschreven. Maar de gemiddelde Nederlander denkt: het kan geen kwaad.”
Plausibiliteit, geen wetenschap
Al in 2004 wilde Agnes Kant, toenmalig Tweede Kamerlid voor de SP, dat neponderzoek harder werd aangepakt. Te vaak presenteerde de farmaceutische industrie ondeugdelijk onderzoek om een nieuw geneesmiddel ‘in de pen’ van huisartsen te krijgen, vond Kant. Het verhaal is eigenlijk zo oud als de weg naar Rome. Ethiek in de media, het recht en de wetenschap is vaak ver te zoeken. En de pandemie levert nieuwe brandstof voor ethische discussies. In november 2022 publiceerde Harvey Risch een essay op Brownstone Institute, waarin hij betoogde dat niet wetenschap maar ‘plausibiliteit’ ofwel aannemelijkheid de publieke discussie rondom de pandemie domineerde.
Risch schrijft: “Ik beweer dat wat via de traditionele media aan het publiek is gevoerd, grotendeels plausibiliteit is geweest en geen wetenschap, en dat het Amerikaanse en internationale publiek, net als de meeste artsen en wetenschappers, het verschil niet kunnen zien.” Het essay van Risch begint met een quote van CDC-directeur Anthony Fauci: “Een aanval op mij is, om eerlijk te zijn, een aanval op de wetenschap.” In de bijna zesduizend woorden die volgen, rekent Risch af met pseudowetenschappelijke arrogantie en misleiding.
Mediaorkaan
Ondertussen wordt de burger overladen met nieuw onderzoek (dat grotendeels is betaald met belastinggeld). Hoe kan (on)betrouwbaar onderzoek eigenlijk worden herkend? Neem de mondkapjesplicht. Eerst waren alle experts en politici tegen en dan opeens, zonder nieuw onderzoek, is het advies dat iedereen een mondkapje op moet. Peeters: “Daar zou iedere burger vraagtekens bij moeten zetten en moeten afgaan op zijn gutfeeling en intuïtie.” Dat is, voegt ze er meteen aan toe, lastig nu de marketing via de reguliere media zo goed werkt. Invloedrijke journalisten dragen verantwoordelijkheid voor wat ze naar buiten brengen, maar lijken lef te ontberen om een tegengeluid te laten horen. Peeters sprak meerdere journalisten die haar off the record vertelden dat ze graag met haar zouden willen samenwerken, maar dat dit niet mocht van hun werkgever. En dus blijft het grote publiek verstoken van een zinvol tegengeluid. De kracht van herhaling via de reguliere media doet ‘wonderen’.
“Op basis van wat nu bekend is, lijkt meer COVID-19-vaccinatie tot meer infectie te leiden en blijkt iemand met natuurlijke immuniteit vaak beter beschermd te zijn”
En de mediaorkaan dendert door. Columnist Mathijs Bouman (Het Financieele Dagblad) schreef op 4 januari 2023 dat Chinese toeristen op de luchthaven niet alleen verplicht getest maar ook verplicht gevaccineerd zouden moeten worden. Op basis van welke wetenschappelijke achtergrond kan hij dit schrijven? Bouman is een econoom, geen gezondheidswetenschapper. Hij heeft geen kennis van virusbesmettingen. Immunoloog Peeters lacht wat ongemakkelijk om zoveel gebrek aan kennis: “Op basis van wat nu bekend is, lijkt meer COVID-19-vaccinatie tot meer infectie te leiden en blijkt iemand met natuurlijke immuniteit vaak beter beschermd te zijn. Dat natuurlijke immuniteit effectiever is, was al vanuit de historie bekend.”
Kwantumfysica en het onmogelijke
Echte kennisontwikkeling vraagt om een open dialoog en begint volgens Harvey Risch met theorieën en hypothesen die “toetsbare empirische vertakkingen” hebben (een knipoog naar Karl Popper). Bevindingen kunnen theorieën ondersteunen of weerleggen, kunnen worden aangepast aan nieuwe waarnemingen of gewoon weggegooid als overtuigend bewijs aantoont dat ze de werkelijkheid geen recht doen.
Peeters: “We weten heel veel niet. Vaak blijkt wat wetenschappelijk als waar werd aangenomen toch niet juist te zijn.” Of andersom: het onmogelijke is waar. Wat te denken van de kwantumfysica die de natuurkundige wetten op hun kop zet? Het allerkleinste deeltje bestaat niet. Het is op te delen tot in het oneindige: moleculen, atomen, protonen, elektronen, neutronen, quarks, leptonen, bosonen…. Dat is pas het begin. Verleden, heden en toekomst zijn één en materie (of is het bewustzijn?) kan op meerdere plaatsen tegelijk zijn. Ondertussen leggen mensen als Melissa Fleming, Anthony Fauci en Mathijs Bouman een claim op onze ‘werkelijkheid’. Je moet het maar durven.
Vrijheden aan banden
Het is onze taak wetenschappelijke kennis continu te verbeteren, stelt Peeters. Michaéla Schippers, hoogleraar op RSM Erasmus, voegt daaraan toe: “We own the science is eigenlijk een lachwekkende uitspraak. Hoe kun je dat nou zeggen? Nou ja, misschien omdat je denkt de wetenschap te kunnen laten doen wat je wilt. Ook op mij is van alle kanten druk uitgeoefend om in het gelid te springen. In zo’n tijd leven we nu. Centralisatie van macht gaat historisch gezien altijd gepaard met aan banden leggen van wetenschappelijke en journalistieke vrijheden. Dat voelt vreemd, omdat we nog steeds denken dat we in een democratie leven. Je kunt je afvragen of dat nog zo is.”
